تأثیر استرس گرمایی بر عملکرد مرغ l علائم، عوامل مؤثر و راهکارهای کاهش

۱. مقدمه ای بر استرس گرمایی در طیور

استرس گرمایی یکی از چالش‌های محیطی بسیار مهم پیش روی صنعت جهانی طیور است که منجر به ضررهای اقتصادی قابل‌توجهی می‌شود که تنها در ایالات متحده سالانه حدود ۱۶۵-۱۲۸ میلیون دلار برآورد می‌شود (۱). با تشدید تغییرات آب‌وهوایی و افزایش میانگین دمای جهانی در حدود ۱.۵۳ درجه سانتی‌گراد بین سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۱۵ در مقایسه با سطوح پیش از صنعتی‌شدن، بخش طیور با آسیب‌پذیری فزاینده در برابر شرایط استرس حرارتی مواجه است (۲). مرغ‌ها به‌طور ویژه به دلیل ویژگی‌های فیزیولوژیکی خود در برابر استرس گرمایی آسیب‌پذیر هستند – آنها فاقد غدد عرق هستند، با پر پوشیده شده‌اند که عایق حرارتی عمل می‌کند، و دارای نرخ متابولیک بالایی هستند که به‌ویژه در نژادهای پربازده مدرن، گرمای داخلی قابل‌توجهی تولید می‌کند (۱)(۳). منطقه حرارتی خنثی برای مرغ‌ها، جایی که آنها بدون صرف انرژی اضافی دمای بدن خود را حفظ می‌کنند، نسبتاً باریک و بین ۲۱-۱۸ درجه سانتی‌گراد برای جوجه‌های گوشتی و ۲۲-۱۹ درجه سانتی‌گراد برای مرغ‌های تخمگذار است (۱)(۴). هنگامی که دمای محیط از ۲۵ درجه سانتی‌گراد فراتر می‌رود، مرغ‌ها شروع به تجربه شرایط استرس گرمایی می‌کنند که مجموعه پیچیده‌ای از پاسخ‌های فیزیولوژیکی، رفتاری و متابولیکی را با هدف حفظ هموستاز (تعادل داخلی) تحریک می‌کند (۱).

۲. فیزیولوژی استرس گرمایی در مرغ‌ها

۲.۱ مکانیسم‌های تنظیم حرارت

مرغ‌ها دمای طبیعی بدن خود (۴۲-۴۱ درجه سانتی‌گراد) را از طریق تعادل بین تولید و دفع گرما حفظ می‌کنند. برخلاف پستانداران، پرندگان فاقد غدد عرق هستند و باید به مکانیسم‌های خنک‌کننده جایگزین متکی باشند (۱)(۲). روش اصلی دفع گرما از طریق تبخیر تنفسی و به‌وسیله له له زدن است که شامل تنفس سریع و سطحی می‌شود که تبخیر رطوبت از مجاری تنفسی را افزایش می‌دهد (۲)(۴). علاوه بر این، مرغ‌ها از سازگاری‌های رفتاری مانند باز کردن بال‌ها برای افزایش سطح تماس برای اتلاف گرما و کاهش فعالیت فیزیکی برای به حداقل رساندن تولید گرمای متابولیک استفاده می‌کنند (۱). هنگامی که دمای محیط از منطقه حرارتی خنثی فراتر می‌رود، مرغ‌ها جریان خون را به طور ترجیحی به بافت‌های محیطی (تاج، wattles یا ریش مرغ، و پوست) هدایت می‌کنند تا اتلاف گرمای همرفتی به محیط را افزایش دهند (۵). این مکانیسم‌ها، اگرچه مفید هستند، زمانی که پرندگان در معرض دمای بالا همراه با رطوبت بالا قرار می‌گیرند، ناکافی می‌شوند و منجر به تجمع تدریجی گرما و potentially هایپرترمی (گرمازدگی) کشنده می‌شوند (۴).

۲.۲ پاسخ‌های فیزیولوژیکی و متابولیکی

استرس گرمایی آبشاری از پاسخ‌های نورواندوکرین (عصبی-هورمونی) را با هدف حفظ هموستاز تحریک می‌کند. در ابتدا، محور سیمپاتو-آدرنال مدولاری (SAM) فعال می‌شود و کاتکولامین‌ها (هورمون‌هایی مانند آدرنالین) را آزاد می‌کند که ضربان قلب، تنفس و بسیج انرژی را افزایش می‌دهند (۱). با تداوم استرس، محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) فعال می‌شود و تولید کورتیکواستروئیدها را افزایش می‌دهد که گلوکونئوژنز (تولید قند از منابع غیرکربوهیدراتی) را تحریک می‌کند در حالی که عملکردهای غیرضروری مانند تولیدمثل و رشد را سرکوب می‌کند (۱). سطح هورمون‌های تیروئید، به‌ویژه تری یدوتیرونین (T3)، معمولاً در طول استرس گرمایی به دلیل کاهش تبدیل محیطی تیروکسین (T4) به T3 کاهش می‌یابد که منجر به کاهش نرخ متابولیک برای کاهش تولید گرمای داخلی می‌شود (۱).
در سطح سلولی، استرس گرمایی از طریق تولید بیش‌ازحد گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) که سیستم‌های دفاعی آنتی‌اکسیدانی را overwhelm می‌کنند (تحت فشار قرار می‌دهند)، استرس اکسیداتیو را induce می‌کند (القا می‌کند) (۱)(۴). این آسیب اکسیداتیو بر لیپیدها، پروتئین‌ها و DNA تأثیر می‌گذارد و منجر به اختلال عملکرد سلولی و آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول) می‌شود (۱)(۴). علاوه بر این، له له زدن باعث آلکالوز تنفسی به دلیل دفع بیش‌ازحد دی‌اکسید کربن می‌شود که تعادل اسید-باز را مختل می‌کند. برای جبران، پرندگان بیکربنات دفع می‌کنند و یون‌های هیدروژن را حفظ می‌کنند که potentially منجر به اسیدوز متابولیک می‌شود که عملکرد فیزیولوژیکی را بیشتر به خطر می‌اندازد (۱).

۳. شناسایی علائم استرس گرمایی

۳.۱ علائم رفتاری

له له زدن و تغییرات تنفسی: مرغ‌ها تنفس سریع و سطحی با منقار باز را به عنوان مکانیسم خنک‌کننده اولیه خود نشان می‌دهند. این رفتار له له زدن در صورت ادامه استرس گرمایی می‌تواند به ناراحتی شدید تنفسی پیشرفت کند (۱)(۲).
کاهش فعالیت و افتادن (خوابیدن روی سینه): پرندگان زمان کمتری را صرف ایستادن و راه رفتن می‌کنند، اغلب با بال‌های پهن‌شده دراز می‌کشند تا حداکثر سطح تماس بدن را با سطوح خنک‌تر یا جریان‌های هوا قرار دهند (۱)(۲).
تغییر رفتار تغذیه‌ای: مصرف خوراک به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد در حالی که مصرف آب به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد، زیرا پرندگان سعی می‌کنند دمای بدن خود را از طریق تبخیر و آبرسانی تنظیم کنند (۱)(۵)(۴).
ازدحام در مناطق خنک‌تر: مرغ‌ها در نزدیکی خطوط آب، منابع تهویه یا مناطق سایه‌دار جمع می‌شوند که اغلب منجر به overcrowding (ازدحام بیش‌ازحد) و potential خفگی می‌شود (۶).

۳.۲ شاخص‌های تولید

جدول: شاخص‌های تولید استرس گرمایی در مرغ‌ها (۱)(۴)(۵)

پارامتر	تأثیر استرس گرمایی	شدت تأثیر
مصرف خوراک	۳۰٪-۱۵ کاهش می‌یابد	متوسط تا شدید
افزایش وزن بدن	۳۱٪-۲۲ کاهش می‌یابد	شدید
ضریب تبدیل خوراک	۲۳٪ افزایش می‌یابد	شدید
تولید تخم‌مرغ	۲۵٪-۱۱ کاهش می‌یابد	متوسط تا شدید
کیفیت تخم‌مرغ	کاهش ضخامت پوسته، رنگ زرده، واحد هاو	متوسط
نرخ تلفات	به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد	شدید

۳.۳ شاخص‌های فیزیولوژیکی و سلامتی

افزایش دمای مرکزی بدن: دمای مقعدی بالاتر از محدوده طبیعی ۴۲-۴۱ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد و potentially به سطوح کشنده بالاتر از ۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد (۴)(۵).
افزایش نرخ تنفس: نرخ تنفس می‌تواند از حالت طبیعی ۳۰-۲۰ تنفس در دقیقه به بیش از ۱۰۰ تنفس در دقیقه در طول استرس گرمایی شدید افزایش یابد (۴).
ایمونوساپرشن (سرکوب سیستم ایمنی): کاهش اندازه اندام‌های ایمنی (طحال، تیموس، بافت‌های لنفاوی)، کاهش تولید آنتی‌بادی و تغییر تعداد گلبول‌های سفید خون، حساسیت به بیماری‌هایی مانند بیماری نیوکاسل و بیماری گامبورو را افزایش می‌دهد (۱)(۲).
تغییر پارامترهای خونی: عدم تعادل الکترولیت با کاهش سدیم (Na+) و افزایش سطح پتاسیم (K+) رخ می‌دهد که تعادل اسمزی و عملکرد سلولی را مختل می‌کند (۴)(۵).

۴. عوامل محیطی و غیر محیطی مؤثر در استرس گرمایی

۴.۱ عوامل محیطی کلیدی

دمای محیط: عامل محیطی اولیه، با دمای بالای ۲۵ درجه سانتی‌گراد که پاسخ‌های استرس را آغاز می‌کند و دمای بالای ۳۰ درجه سانتی‌گراد که باعث استرس گرمایی شدید می‌شود (۱)(۲).
رطوبت نسبی: رطوبت بالا (۷۰٪>) به‌طور جدی خنک‌کنندگی تبخیری از طریق له له زدن را مختل می‌کند و به‌طور چشمگیری خطر استرس گرمایی را حتی در دمای متوسط افزایش می‌دهد (۴)(۵). ترکیب دما و رطوبت در شاخص دما-رطوبت (THI) سطح استرس را بهتر از دمای به‌تنهایی پیش‌بینی می‌کند (۴)(۵).
گرمای تابشی: تابش مستقیم خورشید به‌طور قابل‌توجهی بار گرمایی را افزایش می‌دهد، در حالی که گرمای منعکس‌شده از سطوح و تجهیزات می‌تواند نقاط داغ موضعی در داخل تأسیسات ایجاد کند (۷)(۶).
جریان هوا: تهویه ناکافی اتلاف گرمای همرفتی از بدن پرندگان را کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد گرما در اطراف آنها جمع شود (۶)(۸).

۴.۲ عوامل ژنتیکی و مدیریتی

نژاد ژنتیکی: نژادهای پربازده مدرن به دلیل نرخ‌های متابولیک بالاتر و تولید گرمای بیشتر، آسیب‌پذیرتر از نژادهای بومی یا سنتی هستند (۱)(۳). برخی صفات ژنتیکی (گردن لخت، ژن فریزل) تحمل به گرما را بهبود می‌بخشند (۱).
سن و وزن بدن: پرندگان مسن‌تر و پرندگان با وزن بدن بالاتر به دلیل کاهش نسبت سطح به حجم و تولید گرمای متابولیک بیشتر، در برابر استرس گرمایی آسیب‌پذیرتر هستند (۲).
تراکم گله: تراکم جمعیت بالا، تجمع گرما را افزایش می‌دهد و دسترسی به منابع خنک‌کننده مانند آب و مناطق دارای تهویه را کاهش می‌دهد (۱)(۶).
وضعیت عادت‌پذیری (Acclimatization): پرندگانی که به‌تدریج در معرض دمای افزایش‌یافته قرار می‌گیرند، سازگاری‌های فیزیولوژیکی را توسعه می‌دهند که تحمل به گرما را بهبود می‌بخشد، در حالی که مواجهه ناگهانی باعث استرس شدید می‌شود (۶)(۸).

۵. تأثیر استرس گرمایی بر عملکرد مرغ

۵.۱ عملکرد رشد در جوجه‌های گوشتی

استرس گرمایی به‌طور قابل‌توجهی عملکرد رشد در جوجه‌های گوشتی از طریق مکانیسم‌های متعدد مختل می‌کند. مصرف خوراک معمولاً بسته به شدت و مدت گرما از ۵۳٪ تا ۱۵.۸٪ کاهش می‌یابد که مستقیماً در دسترس بودن مواد مغذی برای رشد را کاهش می‌دهد (۵). فراتر از کاهش مصرف، استرس گرمایی تقسیم‌بندی مواد مغذی را تغییر می‌دهد و انرژی را از رشد به عملکردهای نگهداری و پاسخ به استرس هدایت می‌کند (۵)(۲). ترکیب کاهش دریافت مواد مغذی و افزایش نیازهای نگهداری منجر به کاهش افزایش وزن بدن به میزان ۳۱٪-۲۲ در مقایسه با شرایط حرارتی خنثی می‌شود (۵). علاوه بر این، بازده خوراک به‌طور محسوسی مختل می‌شود، به‌طوری که ضریب تبدیل خوراک تا ۲۳.۲٪ افزایش می‌یابد، به این معنی که برای هر واحد افزایش وزن، خوراک بیشتری مورد نیاز است (۵). این تأثیرات به‌ویژه در نژادهای سریع‌الرشد مدرن که نرخ‌های متابولیک بالاتر و گرمای متابولیک بیشتری تولید می‌کنند، مشهود است (۲).

۵.۲ تولید تخم‌مرغ و کیفیت آن در مرغ‌های تخمگذار

مرغ‌های تخمگذار تحت شرایط استرس گرمایی کاهش قابل‌توجه بهره‌وری را تجربه می‌کنند. تولید تخم‌مرغ تحت استرس گرمایی شدید (۳۳ درجه سانتی‌گراد، ۶۶٪ رطوبت نسبی) تقریباً ۱۱٪ کاهش می‌یابد که primarily ناشی از کاهش دریافت مواد مغذی و اختلال در عملکرد غدد درون‌ریز است (۴). اختلالات هورمونی شامل کاهش ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) می‌شود که منجر به کاهش سطح پلاسمایی پروژسترون، تستوسترون و استرادیول می‌گردد که برای تخمک‌گذاری و تشکیل تخم‌مرغ ضروری هستند (۱)(۴). علاوه بر این، استرس گرمایی بر ویژگی‌های کیفیت تخم‌مرغ تأثیر منفی می‌گذارد: ضخامت و استحکام پوسته تخم‌مرغ به دلیل آلکالوز تنفسی که رسوب کربنات کلسیم را مختل می‌کند، کاهش می‌یابد (۴)؛ رنگ زرده به دلیل کاهش انتقال رنگدانه از خوراک کمرنگ می‌شود؛ و کیفیت آلبومین (سفیده) کاهش می‌یابد که در کاهش واحد هاو (Haugh units) منعکس می‌شود (۹)(۴). مطالعه‌ای بر روی مرغ‌های لیگور تحت شرایط گرمسیری نشان داد که هر واحد افزایش در شاخص استرس گرمایی، تولید در روز مرغ (hen-day production) را ۱.۲۹٪ و وزن متوسط تخم‌مرغ را ۰.۱۸ گرم کاهش می‌دهد (۹).

۵.۳ کیفیت گوشت و ویژگی‌های لاشه

استرس گرمایی از طریق مسیرهای فیزیولوژیکی متعدد بر ویژگی‌های کیفیت گوشت در جوجه‌های گوشتی تأثیر منفی می‌گذارد. پاسخ استرس، سطح گلوکوکورتیکوئیدها را افزایش می‌دهد که می‌تواند تخلیه گلیکوژن پیش از کشتار را تسریع کند و potentially منجر به گوشت PSE (رنگ‌پریده، نرم و ترشح‌کننده) یا گوشت DFD (تیره، سفت و خشک) بسته به تغییرات فیزیولوژیکی خاص شود (۵). استرس گرمایی همچنین اکسیداسیون لیپید در بافت ماهیچه را ترویج می‌کند که عمر ماندگاری را کاهش می‌دهد و طعم‌های نامطلوب تولید می‌کند (۵). در سطح لاشه، پرندگان تحت استرس گرمایی اغلب افزایش رسوب چربی و کاهش تجمع پروتئین را نشان می‌دهند که ناشی از تغییرات متابولیکی است که سنتز لیپید را به جای توسعه ماهیچه ترجیح می‌دهد (۵)(۲). این تغییرات نه تنها بازده کلی را کاهش می‌دهد، بلکه نسبت برش‌های باارزش در لاشه را نیز کاهش می‌دهد و further بازده اقتصادی را کاهش می‌دهد (۵).

روش تشخیص گوشت با کیفیت

۶. راهکارهای کاهش استرس گرمایی

۶.۱ مداخلات مدیریت محیطی

جدول: راهکارهای کاهش محیطی برای استرس گرمایی در طیور

راهکار	روش‌های اجرا	اثربخشی
سیستم‌های تهویه	تهویه تونلی، تهویه متقاطع، پنکه‌های سقفی	بالا – سرعت هوا و خنک‌کنندگی همرفتی را افزایش می‌دهد
خنک‌کنندگی تبخیری	فوگرها (مه‌پاش)، میسترها (ریزپاش)، پدهای خنک‌کننده، آب‌پاش‌ها	بالا – دما را از طریق تبخیر کاهش می‌دهد
سایه‌اندازی و عایق‌کاری	سایبان‌های سقفی، مواد بازتابنده، سازه‌های سایه‌انداز	متوسط – بار گرمای تابشی را کاهش می‌دهد
مدیریت آب	آب آشامیدنی خنک، دسترسی افزایش‌یافته به آب	متوسط – از آبرسانی و خنک‌کنندگی پشتیبانی می‌کند
کاهش تراکم گله	پرندگان کمتر در واحد سطح	متوسط – تجمع گرما را کاهش می‌دهد

کنترل‌های مهندسی از جمله مؤثرترین رویکردها برای کاهش استرس گرمایی هستند. افزایش سرعت هوا از طریق سیستم‌های تهویه مکانیکی، اتلاف گرمای همرفتی از بدن پرندگان را افزایش می‌دهد، به‌ویژه زمانی که دمای هوا below دمای پوست (تقریباً ۳۵ درجه سانتی‌گراد) باقی می‌ماند (۸)(۶). سیستم‌های خنک‌کنندگی تبخیری مانند فوگرها، میسترها و پدهای خنک‌کننده می‌توانند دمای هوای ورودی را از طریق تبخیر آب ۱۰-۵ درجه سانتی‌گراد کاهش دهند، اگرچه اثربخشی آنها در شرایط رطوبت بالا کاهش می‌یابد (۶). تغییرات ساختاری از جمله پوشش‌های بازتابنده سقف، عایق‌کاری کافی و سایه‌اندازی استراتژیک می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بار گرمای تابشی بر ساختمان‌ها را کاهش دهند (۶). تأمین آب آشامیدنی خنک (تقریباً ۱۵ درجه سانتی‌گراد) به کاهش دمای بدن از طریق رسانایی و پشتیبانی از نیازهای آبرسانی افزایش‌یافته ناشی از له له زدن کمک می‌کند (۸)(۶).

۶.۲ مداخلات تغذیه‌ای

تنظیم ترکیب خوراک: افزایش چگالی انرژی خوراک به جبران کاهش مصرف خوراک کمک می‌کند، در حالی که کاهش پروتئین اضافی، تولید گرمای ناشی از متابولیسم نیتروژن را به حداقل می‌رساند (۱). افزودن چربی به جیره‌ها، در دسترس بودن انرژی را بهبود می‌بخشد در حالی که در مقایسه با کربوهیدرات‌ها یا پروتئین‌ها گرمای متابولیک کمتری تولید می‌کند (۱).
مکمل الکترولیت: متعادل‌سازی الکترولیت‌ها در طول دفع مواد معدنی ناشی از له له زدن بسیار مهم می‌شود. مکمل‌سازی پتاسیم، سدیم و کلرید به حفظ تعادل اسید-باز و تنظیم اسمزی کمک می‌کند (۱)(۴).
مکمل آنتی‌اکسیدان: ویتامین‌های C و E، سلنیوم و فیتوکمیکال‌ها با تقویت سیستم دفاعی آنتی‌اکسیدانی به مقابله با استرس اکسیداتیو کمک می‌کنند (۱)(۲).
مکمل پروبیوتیک: میکروارگانیسم‌های مفید، سلامت روده، جذب مواد مغذی و عملکرد ایمنی را که در طول استرس گرمایی به خطر می‌افتند، پشتیبانی می‌کنند (۲). نشان داده شده است که سویه‌های خاصی عملکرد رشد را بهبود می‌بخشند و شاخص‌های فیزیولوژیکی استرس را در پرندگان تحت چالش گرمایی کاهش می‌دهند (۲).
روش‌های مدیریت خوراک: ارائه خوراک در قسمت‌های خنک‌تر روز (صبح زود یا عصر) مصرف را افزایش می‌دهد، در حالی که تغذیه مرطوب می‌تواند اشتهای پرندگان تحت استرس گرمایی را تحریک کند (۱).

۶.۳ رویکردهای ژنتیکی و مدیریتی

انتخاب نژادها و خطوط ژنتیکی متحمل به گرما یک استراتژی بلندمدت برای addressing استرس گرمایی نشان می‌دهد. برخی از نژادهای مرغ بومی به‌طور طبیعی تحمل به گرمای بهتری را از طریق نرخ‌های متابولیک پایین‌تر، پوشش پر متفاوت و مکانیسم‌های بهبودیافته تنظیم حرارت نشان می‌دهند (۱)(۳). ژن‌های گردن لخت (Naked Neck) و فریزل (Frizzle) به دلیل پتانسیل آنها برای بهبود اتلاف گرما مورد توجه قرار گرفته‌اند (۱). پروتکل‌های عادت‌پذیری (Acclimatization) که به‌تدریج پرندگان را در معرض دمای افزایش‌یافته در طول ۱۴-۷ روز قرار می‌دهند، سازگاری‌های فیزیولوژیکی مانند بهبود کارایی تعریق، پایداری قلبی-عروقی و سیستم‌های پاسخ به استرس سلولی را ترویج می‌کنند (۸)(۶). تنظیمات مدیریتی از جمله تغییر فعالیت به زمان‌های خنک‌تر روز، ارائه دوره‌های استراحت مکرر در مناطق خنک‌شده و کاهش تراکم گله به به حداقل رساندن تجمع گرما کمک می‌کنند (۸)(۶). اجرای سیستم‌های همیاری (Buddy systems) که در آن کارگران پرندگان را برای علائم اولیه استرس گرمایی زیر نظر می‌گیرند، مداخله سریع را قبل از ایجاد عواقب شدید امکان‌پذیر می‌سازد (۸).

۷. نتیجه‌گیری و چشم‌اندازهای آینده

استرس گرمایی همچنان یک چالش بحرانی برای تولید جهانی طیور باقی می‌ماند که از طریق کاهش رشد، اختلال در تولیدمثل، افزایش تلفات و به خطر افتادن رفاه، ضررهای اقتصادی قابل‌توجهی تحمیل می‌کند. افزایش تناوب و شدت امواج گرمایی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، اتکار فوری راهکارهای کاهش جامع را که هم شرایط محیطی و هم فیزیولوژی حیوان را addressed می‌کنند، ضروری می‌سازد. مدیریت مؤثر استرس گرمایی به یک رویکرد چندوجهی نیاز دارد که ترکیبی از تغییرات محیطی (تهویه، سیستم‌های خنک‌کننده)، مداخلات تغذیه‌ای (تعادل الکترولیت، آنتی‌اکسیدان‌ها، پروبیوتیک‌ها) و بهبودهای ژنتیکی (نژادهای متحمل به گرما) است.
تحقیقات آینده باید بر توسعه فناوری‌های کاهش دقیق (precision) متمرکز شود که به‌طور خودکار سیستم‌های خنک‌کننده را بر اساس نشانگرهای زیستی حیوانی در زمان واقعی (real-time) به جای پارامترهای صرفاً محیطی تنظیم می‌کند. پیشرفت در ابزارهای انتخاب ژنتیکی ممکن است ژن‌های خاص مرتبط با تحمل حرارتی را شناسایی کند که می‌توانند بدون به خطر انداختن بهره‌وری در برنامه‌های پرورش گنجانده شوند. مطالعات بیشتری برای درک اثرات تعاملی استرس‌ورهای متعدد (گرما، رطوبت، پاتوژن‌ها) و توسعه پروتکل‌های مدیریت جامع‌نگر مورد نیاز است. صنعت طیور همچنین باید رویکردهای مبتنی بر رفاه را در اولویت قرار دهد که implications اخلاقی استرس گرمایی را تصدیق می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که راهکارهای کاهش واقعاً کیفیت زندگی پرندگان را بهبود می‌بخشند. از طریق رویکردهای مدیریت تلفیقی که استراتژی‌های مهندسی، تغذیه‌ای، ژنتیکی و مدیریتی را ترکیب می‌کنند، صنعت طیور می‌تواند تاب‌آوری خود را در برابر شرایط آب‌وهوایی در حال تغییر افزایش دهد در حالی که سیستم‌های تولید پایدار را که نیازهای امنیت غذایی جهانی را برآورده می‌کنند، حفظ می‌کند.

منابع

Wasti S, Sah N, Mishra B. Impact of Heat Stress on Poultry Health and Performances, and Potential Mitigation Strategies. Animals (Basel) [Internet]. 2020 Jul 24 [cited 2025 Aug 25];10(8):1266. Available from: https://doi.org/10.3390/ani10081266
Ahmad R, Yu YH, Hsiao FSH, Su CH, Liu HC, Tobin I, et al. Influence of Heat Stress on Poultry Growth Performance, Intestinal Inflammation, and Immune Function and Potential Mitigation by Probiotics. Animals (Basel) [Internet]. 2022 Sep 5 [cited 2025 Aug 25];12(17):2297. Available from: https://doi.org/10.3390/ani12172297
Sesay AR. Impact of Heat Stress on Chicken Performance, Welfare, and Probable Mitigation Strategies. Int J Environ Clim Change. 2022;12(11):3120-33.
Kim HR, Ryu C, Lee SD, Cho JH, Kang H. Effects of Heat Stress on the Laying Performance, Egg Quality, and Physiological Response of Laying Hens. Animals (Basel). 2024;14(7):1076. Published 2024 Apr 2. doi:10.3390/ani14071076.
Kim HR, Seong P, Seol KH, Park JE, Kim H, Park W, et al. Effects of heat stress on growth performance, physiological responses, and carcass traits in broilers. J Therm Biol. 2025;127:103994.
Environment, Health and Safety, University of North Carolina at Chapel Hill. Suggested measures to prevent heat stress. 2025 [accessed 2025 Aug 26]. Available from: https://ehs.unc.edu/topics/heat-stress/suggested-measures-to-prevent-heat-stress/
California Department of Industrial Relations, Division of Occupational Safety and Health. “What Causes Heat Illness?” Heat Illness Prevention eTool. https://www.dir.ca.gov/dosh/etools/08-006/whatcauses.htm (accessed August 27, 2025).
National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Workplace recommendations: heat stress. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention; 2025 [updated 2025 Aug 26]. Available from: https://www.cdc.gov/niosh/heat-stress/recommendations/index.html
Tesakul S, Mitsuwan W, Morita Y, Kitpipit W. Effects of heat stress on egg performance in laying hens under hot and humid conditions. Vet World. 2025;18(4):851-8. Available from: https://www.veterinaryworld.org/Vol.18/April-2025/11.php