راهنمای جامع امنیت زیستی در مرغداری‌ها: قرنطینه، ضدعفونی و کنترل آلودگی

مقدمه‌ای بر امنیت زیستی در پرورش طیور

امنیت زیستی در پرورش طیور مجموعه‌ای از اقدامات حیاتی برای پیشگیری از ورود و گسترش بیماری‌ها در واحدهای پرورش طیور است. با افزایش تهدیدات جهانی از سوی عوامل بیماری‌زایی مانند آنفلوآنزای پرندگان و بیماری نیوکاسل، اجرای پروتکل‌های قوی امنیت زیستی بیش از هر زمان دیگری ضروری است. این راهنمای جامع اصول اساسی قرنطینه، روش‌های ضدعفونی، مدیریت بازدیدکنندگان و کنترل آلودگی در مرغداری‌ها را بررسی می‌کند که همگی اجزای حیاتی برای حفظ سلامت گله و بهره‌وری مزرعه هستند.

امنیت زیستی مدرن در طیور بر سه اصل اساسی استوار است: جداسازی، کنترل تردد و بهداشت(۱). این عناصر به صورت هماهنگ برای ایجاد موانع محافظتی در برابر انتقال بیماری عمل می‌کنند و هم جنبه‌های ساختاری و هم عملیاتی مدیریت مزرعه را پوشش می‌دهند. با اجرای صحیح، اقدامات امنیت زیستی می‌توانند بروز بیماری‌ها را کاهش دهند، مصرف آنتی‌بیوتیک را به حداقل برسانند، رفاه حیوانات را بهبود بخشند و از سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی کلان در واحدهای پرورش طیور محافظت کنند(۲)(۳).

اصول قرنطینه در مرغداری‌ها

 

جداسازی پرندگان جدید و بازگشتی (۴)

پروتکل‌های قرنطینه اولین خط دفاعی در برابر ورود بیماری به تأسیسات پرورش طیور هستند. تمام پرندگان جدیدی که وارد مزرعه می‌شوند – چه پرندگان خریداری شده جدید و چه پرندگان بازگشتی از نمایشگاه‌ها – باید تحت قرنطینه اجباری قرار گیرند. تحقیقات نشان می‌دهد که حداقل دوره قرنطینه ۲۱ روزه ضروری است. بسیاری از بیماری‌های طیور (مانند آنفلوانزای پرندگان، نیوکاسل و برونشیت عفونی) دوره کمون ۱۴ روزه دارند، بنابراین ۲۱ روز قرنطینه زمان کافی برای ظهور علائم است.. در این مدت:

– پرندگان باید روزانه از نظر علائم بالینی بیماری علائمی مانند مشکلات تنفسی (عطسه، سرفه، ترشحات بینی)، مشکلات گوارشی (اسهال، مدفوع غیرطبیعی) و علائم عصبی (پیچش گردن، فلجی) باید بررسی شوند.

– آزمایش‌های تشخیصی برای بیماری‌های نگران‌کننده در منطقه باید انجام شود. این آزمایش‌ها شامل تست‌های PCR برای آنفلوانزا، سرولوژی برای مایکوپلاسما و آزمایش مدفوع برای انگل‌ها است.

– پرسنل باید از تجهیزات و لباس‌های حفاظتی اختصاصی استفاده کنند که به سایر مناطق طیور وارد نمی‌شود.

– لباس‌های بیرونی (چکمه و روپوش) که در قرنطینه استفاده می‌شوند باید جدا نگه داشته شوند. برای جلوگیری از انتقال بیماری، این لباس‌ها باید در محل قرنطینه باقی بمانند.

طراحی تأسیسات برای قرنطینه مؤثر (۲)(۵)

تأسیسات قرنطینه مناسب نیازمند ویژگی‌های طراحی خاصی هستند:

– جداسازی فیزیکی حداقل ۹ متر(۳۰فوت) از سایر سالن‌های پرورش طیور. این فاصله از انتقال بیماری از طریق هوا یا تماس غیرمستقیم جلوگیری می‌کند

– سیستم‌های تهویه مستقل برای جلوگیری از انتقال هوابرد

– کف بتنی یا غیرقابل نفوذ برای شستشو و ضدعفونی کامل

– حصارکشی ایمن برای جلوگیری از تماس با پرندگان وحشی یا جوندگان

– تجهیزات اختصاصی که منطقه قرنطینه را ترک نمی‌کنند وسایلی مانند دانخوری، آبخوری و ابزارها

نظارت و مستندسازی (۱)

ثبت دقیق اطلاعات، اثربخشی قرنطینه را افزایش می‌دهد:

– ثبت کلیه نقل و انتقالات پرندگان شامل منابع و وضعیت سلامت. این اطلاعات کمک می‌کند تا در صورت بروز بیماری، منبع آن شناسایی شود.

– مستندسازی مشاهدات روزانه در طول دوره قرنطینه.این یادداشت‌ها شامل رفتار پرندگان، مصرف غذا و آب و هرگونه علامت بیماری است.

– ثبت تمام نتایج آزمایش‌ها و معاینات دامپزشکی این سوابق برای پیگیری وضعیت سلامتی پرندگان ضروری است.

– ردیابی دسترسی پرسنل به مناطق قرنطینه. این کار کمک می‌کند تا در صورت بروز مشکل، افراد در معرض خطر شناسایی شوند.

 

مدیریت حفاظت از عوامل زیستی بیماریزا در مرغداری

پروتکل‌های ضدعفونی در مرغداری‌ها

 

توالی شستشو-ضدعفونی (۳)(۶)(۷)(۸)

ضدعفونی مؤثر سالن‌های پرورش طیور از یک فرآیند چند مرحله‌ای دقیق پیروی می‌کند که باید به صورت سیستماتیک تکمیل شود:

۱. پاکسازی اولیه: خارج کردن تمام حیوانات، بستر، دانخوری‌ها و تجهیزات قابل جابجایی. تمیز کردن سطوح با آب پر فشار و حجم بالا برای حذف آلودگی‌های عمده.

۲. پاکسازی خشک: استفاده از برس، کاردک یا هوای فشرده برای حذف بقایای چسبیده به سقف، دیوارها و تجهیزات. توجه ویژه به فن‌ها، ورودی‌های هوا، سیستم‌های روشنایی و تجهیزات الکتریکی.

۳. شستشوی مقدماتی: استفاده از مواد شوینده کف‌زا که به سطوح می‌چسبند تا مواد آلی تجزیه شوند. شستشوی با فشار بالا (۶۰ درجه سانتیگراد) باید از بالا به پایین و از انتهای سالن به جلوی درب انجام شود.

۴. ضدعفونی سیستم آب: خطوط آب مثل مخازن و لوله ها را با فشار ۱۵-۳۰ psi  شستشو دهید. خطوط را با محلول ضدعفونی (مانند پراکسید هیدروژن یا کلر) پر کنید و ۲۴  ساعت نگه دارید. دوباره شستشو دهید تا آب کاملاً زلال شود.

۵. ضدعفونی اولیه: استفاده از ضدعفونی کننده طیف گسترده از طریق اسپری، کف یا مه گرم. کار از بالا به طرفین به پایین، از عقب به جلو انجام شود. فرمولاسیون‌های کف‌زا زمان تماس را افزایش می‌دهند.

۶. تخلیه گاز: برای مناطق دسترسی سخت، از تخلیه گاز مبتنی بر فرمالدهید در دمای ۲۱ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۷۰-۸۰٪ استفاده کنید. به دلیل خطرات بهداشتی (فرمالدئید سمی است) به تجهیزات حفاظت فردی (PPE)  مناسب نیاز دارد.

۷.   ارزیابی اثربخشی (تست میکروبیولوژی) : جمع‌آوری نمونه‌های باکتریولوژیکی ۲-۳ روز پس از ضدعفونی. هدف تعداد کلنی باکتری کمتر از ۱۰۰ در سانتی‌متر مربع روی سطوح و کمتر از ۱۰۰۰ در سانتی‌متر مربع روی کف‌ها با تحمل صفر برای سالمونلا.

 

معیارهای انتخاب ضدعفونی کننده (۶)(۷)

انتخاب ضدعفونی کننده مناسب نیازمند توجه به چندین عامل است:

– طیف فعالیت: مؤثر علیه عوامل بیماری‌زای هدف در منطقه شما

– تحمل ماده آلی: برخی در شرایط کثیف کارایی خود را از دست می‌دهند

– سازگاری با مواد: غیرخورنده برای تجهیزات و سطوح

– حساسیت به دما: بیشترین کارایی در دمای بالای ۲۰ درجه سانتیگراد

– پروفایل ایمنی: سمیت کم برای کارگران و پرندگان

– مقرون به صرفه بودن: مقرون به صرفه برای استفاده معمول

انواع ضدعفونی کننده های رایج

نوع	مثال ها	مزایا	معایب	بهترین کاربرد
آمونیوم کواترنر (QACs)	بنزالکونیوم کلرید	مؤثر بر باکتری های گرم مثبت، غیرخورنده	در برابر بیوفیلم ضعیف است	ضدعفونی عمومی
آلدهیدها	فرمالین، گلوتارآلدهید	طیف گسترده (ویروس، باکتری، قارچ)	سمی، نیاز به PPE	ضدعفونی نهایی
عوامل اکسیدکننده	پراکسید هیدروژن، دی اکسید کلر	مؤثر بر بیوفیلم و ویروس ها	خورنده، ناپایدار در نور	سیستم آب، شیوع ویروسی
فنول ها	کرزول	مؤثر در حضور مواد آلی، ضد قارچ	بوی تند، سمی	کنترل قارچ
یدوفورها	پوویدون آیوداین	طیف گسترده	رنگ بر، گران	ضدعفونی تجهیزات

بهترین روش ها برای ضدعفونی مؤثر (۶)

1. زمان تماس کافی (طبق دستورالعمل سازنده) رعایت شود.
2. چرخش ضدعفونی کننده ها برای جلوگیری از مقاومت میکروبی انجام شود.
3. ترکیب شستشو + ضدعفونی (ضدعفونی بدون تمیز کردن بی اثر است).
4. رطوبت و دما کنترل شود (بر عملکرد ضدعفونی کننده تأثیر دارد).
5. آموزش کارگران برای استفاده صحیح و ایمن ضروری است.

با رعایت این پروتکل، ریسک بیماری ها کاهش یافته، عملکرد گله بهبود یافته و استانداردهای ایمنی غذایی رعایت می شود.

مدیریت افراد و کنترل ورود

 

طبقه‌بندی بازدیدکنندگان و پروتکل‌ها (۴)

افراد یکی از بالاترین ریسک‌های امنیت زیستی در مرغداری‌ها محسوب می‌شوند. اجرای کنترل‌های دسترسی طبقه‌بندی شده بر اساس پروفایل ریسک بازدیدکنندگان ضروری است:

• بازدیدکنندگان کم‌خطر (مانند ساکنان شهری بدون تماس با دام، پرسنل اداری، کارگران تعمیراتی که وارد مناطق پرورش نمی‌شوند):

میزان خطر: کم، زیرا تماس اخیر با طیور یا دام نداشته‌اند.

– ارائه چکمه‌های پلاستیکی یکبار مصرف یا چکمه‌های لاستیکی ضدعفونی شده

– ارائه روپوش تمیز در صورت ورود به مناطق پرورش

– محدود کردن تماس مستقیم با پرندگان در صورت امکان

– تأمین امکانات شستشوی دست هنگام خروج

–کنترل تردد، محدود کردن دسترسی به مناطق غیرتولیدی مگر در موارد ضروری

دلیل: از آنجا که این بازدیدکنندگان تماس اخیر با طیور نداشته‌اند، خطر کم است، اما رعایت اقدامات پایه از آلودگی تصادفی جلوگیری می‌کند.

• بازدیدکنندگان با خطر متوسط (مانند بازاریاب‌ها، پرسنل تحویل خوراک یا تجهیزات، تکنسین‌های خدمات‌دهنده):

میزان خطر: متوسط، زیرا ممکن است از مزارع دیگر بازدید کرده یا با تجهیزات مرتبط با طیور کار کرده باشند.

استفاده اجباری از لباس سرهمی تمیز و چکمه‌های ضدعفونی‌شده قبل از ورود.

تمیز و ضدعفونی کردن ابزار نمونه‌برداری، سرنگ‌ها یا سایر تجهیزات بین هر استفاده.

جلوگیری از استفاده مشترک ابزار بین مزارع بدون ضدعفونی مناسب.

جمع‌آوری لباس‌ها و چکمه‌های آلوده در کیسه قبل از ورود مجدد به خودروها برای جلوگیری از انتقال آلودگی.

بهداشت دست: شست‌وشوی دست قبل و بعد از بازدید از مزرعه.

محدودیت خودروها: پارک در مناطق مشخص‌شده و دور از سالن‌های پرورش.

دلیل: این بازدیدکنندگان بین مزارع تردد دارند یا موادی را حمل می‌کنند که ممکن است حاوی عوامل بیماری‌زا باشند، بنابراین کنترل‌های سخت‌گیرانه‌تری لازم است.

• بازدیدکنندگان پرخطر مانند دامپزشکان، تلقیح‌کنندگان، همسایگان مرغداری‌ها، تیم‌های جمع‌آوری طیور، جمع‌آوری کنندگان تلفات

میزان خطر: بالا، به دلیل تماس مکرر با چندین مرغداری یا پرندگان بیمار.

– وسایل نقلیه باید به صورت قابل مشاهده عاری از کود یا بقایای روی لاستیک‌ها/گلگیرها باشند. در صورت امکان، پارک در منطقه ضدعفونی مشخص‌شده

– ورود با لباس تمیز (بدون بازدید از مرغداری‌های دیگر در همان روز).

– استفاده از آستین/دستکش یکبار مصرف برای تماس با حیوانات

– دوش گرفتن و تعویض لباس قبل از بازدید از سایر مزارع

– ضدعفونی تمام تجهیزات (کفش، ابزار، استتوسکوپ) قبل از ورود.

– استفاده از آستین‌های یک‌بارمصرف، دستکش و روکش کفش هنگام دست‌زدن به پرندگان.

– دوش گرفتن و تعویض لباس قبل از بازدید از مزرعه دیگر (به‌ویژه برای دامپزشکان و تیم‌های جمع‌آوری طیور).

– رعایت حداقل ۲۴ تا ۴۸ ساعت فاصله بین بازدید از مرغداری‌های مختلف.

دلیل: این افراد بیشترین احتمال انتقال عوامل بیماری‌زا بین مزارع را دارند، بنابراین سخت‌گیرانه‌ترین اقدامات ضروری است.

الزامات پرسنل مزرعه (۵)(۹)

اعضای کارکنان نیازمند پروتکل‌های سختگیرانه برای پیشگیری از انتقال بیماری هستند:

– تأمین لباس و کفش مخصوص مزرعه که هرگز محل را ترک نکند

– اجرای سیاست‌های اجباری دوش گرفتن هنگام ورود/خروج برای مناطق پرخطر

– محدود کردن تماس با سایر واحدهای پرورش طیور (شامل گله‌های شخصی)

– آموزش شستشوی صحیح دست (۳۰-۶۰ ثانیه با صابون) و استفاده از ضدعفونی کننده

– ایجاد خطوط تفکیک واضح بین مناطق تمیز و کثیف

طراحی نقطه ورود و رویه‌ها (۵)(۱۱)

امنیت زیستی ساختاری از محیط مزرعه آغاز می‌شود:

– دروازه ورود واحد با نصب تابلو “ورود ممنوع”

– طاق‌های ضدعفونی وسایل نقلیه یا ایستگاه‌های اسپری

– مناطق پارکینگ خارج از محدوده امنیت زیستی برای وسایل نقلیه غیرضروری

– حوضچه‌های پا با محلول ضدعفونی نگهداری شده (تعویض روزانه)

– اتاق‌های تعویض با تفکیک واضح کثیف/تمیز:

  * منطقه کثیف برای نگهداری لباس‌های بیرونی

  * منطقه انتقال با دوش/سینک دستشویی

  * منطقه تمیز با لباس مخصوص مزرعه

کنترل عوامل آلوده کننده

 

مدیریت حیات وحش و آفات (۱)(۲)

حیوانات وحشی و آفات نماینده عوامل مهم انتقال بیماری هستند که نیازمند اقدامات کنترل یکپارچه هستند:

– پرندگان وحشی: نصب سالن‌های ضد نفوذ با تور مرغی؛ حذف آب راکد؛ پاکسازی سریع ریخت و پاش خوراک

– جوندگان: قرار دادن ایستگاه‌های طعمه در امتداد دیوارهای سالن؛ بررسی هفتگی؛ حفظ سوابق استفاده از طعمه

– حشرات: انجام درمان‌های حشره‌کشی در سالن‌های خالی؛ تمرکز روی مگس‌ها، کنه‌ها، سوسک‌های تاریکی

– سایر حیات وحش: حذف توده‌های چوب و محل‌های احتمالی لانه‌سازی؛ حفظ محیط عاری از پوشش گیاهی

ایمنی خوراک و آب (۵)(۹)

خوراک و آب آلوده راه‌های اصلی انتقال بیماری هستند:

– تهیه خوراک از کارخانجات معتبر پیرو اصول GMP

– ذخیره خوراک در سیلوهای دربسته برای جلوگیری از دسترسی حیات وحش

– پاکسازی سریع ریخت و پاش‌ها

– آزمایش منظم آب برای آلاینده‌های باکتریایی و شیمیایی. آب چاه، مخصوصاً در خطر آلودگی از طریق آب‌های سطحی (رواناب) است

– حفظ سیستم‌های آب بسته (استفاده از آبخوری‌های نیپل یا مخازن پوشیده) برای جلوگیری از آلودگی توسط پرندگان وحشی

– تصفیه آب با ضدعفونی کننده‌های تأیید شده برای کنترل بیوفیلم. کلر، پراکسید هیدروژن یا اوزون می‌توانند رسوبات باکتریایی در لوله‌ها را از بین ببرند.

امنیت زیستی تجهیزات و وسایل نقلیه (۱)(۴)

جابجایی تجهیزات بین تأسیسات خطر آلودگی ایجاد می‌کند:

– اختصاص تجهیزات (ترازو، ابزار) به مزارع منفرد در صورت امکان

– شستشو و ضدعفونی تجهیزات مشترک قبل از استفاده. ابتدا با فشار آب شسته و سپس با ضدعفونی‌کننده‌هایی مانند آمونیوم کواترنری ضدعفونی شوند.

– شستشو و ضدعفونی تجهیزات مدیریت کود بین استفاده‌ها. کود ممکن است حاوی ویروس‌هایی مانند نیوکاسل باشد.

– اجرای ضدعفونی لاستیک/گلگیر وسایل نقلیه در محل ورود مزرعه

– پارک وسایل نقلیه غیرضروری خارج از مناطق تولید

– استفاده از روکش چکمه پلاستیکی برای پرسنل خدماتی که مجبور به تردد هستند. از انتقال عوامل بیماری‌زا مانند مایکوپلاسما جلوگیری می‌کند.

مدیریت تلفات و ضایعات (۱)(۲)

دفع صحیح از گسترش بیماری از تلفات جلوگیری می‌کند:

– حذف فوری پرندگان تلف شده از گله. تأخیر در جمع‌آوری، جوندگان و پرندگان وحشی را جذب می‌کند.

– ذخیره در ظروف دربسته یا فریزرها تا زمان دفع

– روش‌های ترجیحی: سوزاندن: بهترین روش برای بیماری‌های پرخطر مانند آنفلوانزای مرغی. کمپوست: باید حداقل به دمای ۳۲ درجه سانتی گراد برسد تا عوامل بیماری‌زا از بین بروند. دفع حرفه‌ای: مطابق با مقررات زیست‌محیطی انجام شود.

– شستشو و ضدعفونی تجهیزات دفع پس از هر استفاده. بیل، فرغون و سطل‌ها باید کاملاً ضدعفونی شوند.

– هرگز پرندگان تلف شده را بدون پوشش بین تأسیسات حمل نکنید.

اجرا و نگهداری برنامه‌های امنیت زیستی

آموزش و توانمندسازی (۶)

امنیت زیستی موفق نیازمند تعهد تمام پرسنل است:

– برگزاری جلسات آموزشی منظم به زبان‌های مناسب

– توضیح “چرایی” پشت پروتکل‌ها برای تشویق به رعایت

– شامل نمایش‌های عملی از تکنیک‌های صحیح

– آموزش در مورد شناسایی علائم بیماری

– به‌روزرسانی کارکنان در مورد تهدیدات بیماری‌های نوظهور

نظارت و حسابرسی (۱)(۶)

ارزیابی مستمر اثربخشی برنامه را تضمین می‌کند:

– انجام حسابرسی‌های معمول امنیت زیستی با چک لیست

تهیه چک‌لیست: فهرست‌های جامعی که تمام حوزه‌های ایمنی زیستی را پوشش می‌دهند ایجاد کنید

تناوب: حسابرسی ماهانه برای مناطق پرخطر، سه‌ماهه برای کل تأسیسات

حسابرسی شخص ثالث: ارزیابی‌های مستقل را سالانه برنامه‌ریزی کنید

– آزمایش میکروبیولوژیکی سطوح پس از ضدعفونی

 

آزمایش میکروبیولوژیکی:

سطوح پرتماس (دستگیره درها، دسته تجهیزات) را سواپ کنید

از مترهای ATP برای تأیید فوری نظافت استفاده کنید. مترهای ATP (آدنوزین تری فسفات) دستگاه‌های پرتابلی هستند که به صورت آنی و در محل میزان تمیزی سطوح را اندازه‌گیری می‌کنند. این دستگاه‌ها با سنجش مولکول ATP (منبع انرژی موجود در تمام موجودات زنده) کار می‌کنند.

آزمایش دوره‌ای ویژه پاتوژن‌ها را انجام دهید

– نظارت بر اثربخشی برنامه کنترل آفات

– ردیابی رعایت پروتکل‌های ورود بازدیدکنندگان

– بازبینی و به‌روزرسانی پروتکل‌ها سالانه یا با تغییر ریسک‌ها

سیستم‌های ثبت سوابق (۱)

راهکارهای دیجیتال

نرم‌افزار مدیریت مزرعه: پلتفرم‌های تخصصی برای ثبت سوابق کشاورزی

ذخیره‌سازی ابری: مستندات امن و قابل دسترسی با کنترل نسخه

برنامه‌های موبایل: برای ورود داده در زمان واقعی هنگام بازرسی‌ها

هشدارهای خودکار: برای وظایف برنامه‌ریزی شده مانند حسابرسی‌ها یا بررسی پروتکل‌ها

نگهداری و بهبود

بررسی‌های سالانه: ارزیابی جامع پروتکل‌ها قبل از فصل‌های اوج انجام دهید

تجزیه و تحلیل حوادث: هرگونه نقض ایمنی زیستی را بررسی کرده و از آن‌ها بیاموزید

به‌روزرسانی‌های صنعت: از مقررات و بهترین روش‌های جدید مطلع بمانید

بازخورد مستمر: کارکنان را به پیشنهاد بهبود برنامه‌ها تشویق کنید.

نتیجه‌گیری

اجرای اقدامات جامع امنیت زیستی در مرغداری‌ها – شامل پروتکل‌های سختگیرانه قرنطینه، روش‌های سیستماتیک ضدعفونی، مدیریت سختگیرانه افراد و کنترل آلودگی – محافظت اساسی در برابر شیوع بیماری‌های ویرانگر را فراهم می‌کند. در حالی که دستیابی به استریلیزاسیون کامل در شرایط عملی پرورش غیرممکن است، هر اقدام اجرایی شده به کاهش ریسک کمک می‌کند. ماهیت به هم پیوسته تولید مدرن طیور ایجاب می‌کند که امنیت زیستی نه به عنوان یک هزینه، بلکه به عنوان سرمایه‌گذاری در سلامت گله، ایمنی غذا و پایداری عملیاتی دیده شود.

همچنان که چالش‌های عوامل بیماری‌زا به تکامل ادامه می‌دهند، واحدهای پرورش طیور باید در به‌روزرسانی برنامه‌های امنیت زیستی خود هوشیار باقی بمانند. همکاری با دامپزشکان، متخصصان صنعت و مراکز ترویج کشاورزی محلی می‌تواند به مزارع کمک کند تا از تهدیدات نوظهور پیشی بگیرند. با تبدیل امنیت زیستی به بخش اساسی از فرهنگ سازمانی به جای فقط مجموعه‌ای از قوانین، تولیدکنندگان طیور می‌توانند معیشت خود را محافظت کنند و در عین حال به سیستم غذایی مقاوم‌تر کمک کنند.

منابع

1. Poultry Industry Council (PIC). The Principles of Biosecurity: Isolation, Traffic Control and Sanitation [Internet]. Canadian Poultry Magazine. 2008 Jan 14 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.canadianpoultrymag.com/the-principles-of-biosecurity-984/
2. Importance of Poultry Biosecurity Measures [Internet]. 2024 Jul 25 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.glamac.com/blog/importance-of-poultry-biosecurity-measures/
3. What is Poultry House Disinfection? [Internet]. [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://detrox.com.tr/en/what-is-poultry-house-disinfection/
4. On-Farm Biosecurity: Traffic Control and Sanitation [Internet]. Poultry Producer. ۲۰۲۲ Aug 9 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.poultryproducer.com/on-farm-biosecurity-traffic-control-and-sanitation/
5. Hendrix Genetics. Biosecurity at the Poultry Farm: A Basic Tool to Ensure Poultry Health and Welfare[Internet]. 2023 Jan 26 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://layinghens.hendrix-genetics.com/en/articles/biosecurity-at-the-poultry-farm-a-basic-tool-to-ensure-poultry-health-and-welfare/
6. Hernández MA. Poultry house disinfection [Internet]. Veterinaria Digital. 2020 Mar 10 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.veterinariadigital.com/en/articulos/poultry-house-disinfection/
7. Amro H. Cleaning and Disinfecting to Support Your Biosecurity Program[Internet]. The Poultry Site. ۲۰۲۳ Mar 10 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.thepoultrysite.com/articles/cleaning-and-disinfecting-to-support-your-biosecurity-program
8. Cobb Genetics. Disinfection of poultry breeder houses [Internet]. 2020 May 13 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.cobbgenetics.com/en_US/articles/disinfection-of-poultry-breeder-houses
9. Biosecurity in poultry farming: Protecting your flock [Internet]. 2023 Nov 1 [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://champrix.com/articles/biosecurity-in-poultry-farming-protecting-your-flock
10. Contamination control chicken check [Internet]. [cited 2025 Aug 4]. Available from: https://www.coba.com/za/buying-guides/contamination-control-chicken-check