پرورش حیوانات

۱۴۰۲/۰۸/۰۸

استرس سرمایی در گاوهای شیری

گاوها توانایی سازگاری مناسبی با تغییرات دما دارند. ناحیه آسایش حرارتی گاو بین ۵- تا ۲۰+ درجه سانتی گراد می باشد. در صورتیکه دمای هوا ازین بازه بگذرد دام دچار استرس سرمایی (تنش سرمایی) می شود. دمای بدن گاو حدود ۳۸ درجه سانتی گراد می باشد وقتیکه دمای هوا از ۵- درجه سانتی گراد سردتر شد دام دچار تنش سرمایی می شود و برای حفظ دمای بدن خود باید انرژی صرف کند. بعلاوه رفتار گاو تغییر کرده و برای جلوکگیری از تنش سرمایی به دنبال پناهگاه می گردد. پیشتر در مطلبی از پروه یادگار به بررسی استرس گرمایی در گاو پرداختیم. در این مطلب به عوامل و شرایطی که در استرس سرمایی دام موثر می باشند پرداخته ایم که عبارتند از:

۱- محیط مرطوب

رطوبت موجود در بستر باعث یخ زدگی شده برای برای دام اصلاً مطلوب نیست بعلاوه اگر بدن دام خیس باشد باعث می شود به سختی بتواند با استرس سرمایی مقابله کند.

۲- دمای پایین

در اقلیم و محیطی که دما در زمستان می باشد اثر مستقیمی با استرس سرمایی در دام خواهد داشت.

۳- نبود سرپناه یا پناهگاه

در صورتیکه ساختمان بهاربند طوری باشد که دام سرپناهی برای استراحت نداشته باشد (در جهت باد قرار گیرد) گاو در شرایط استرس سرمایی قرار خواهد گرفت.

۳- باد

سرعت باد نقش بسیار موثری در سرما دارد. برای مثال در دمای ۱- درجه سانتی گراد اگر سرعت باد ۱۶ کیلومتر بر ساعت باشد دمای هوا معادل ۸- درجه سانتی گراد خواهد بود و دام قطع به یقین در شرایط استرس سرمایی قرار می گیرد. جدول ذیل رابطه بین باد و سرما در شرایط مختلف را نشان می دهد.

سرعت باد (کیلومتر بر ساعت)	دمـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــای هـــــــــــــــــــــــــــــــــوا (درجه سانتی گراد)
۰	۴+	۲+	۱-	۴-	۷-	۹-	۱۲-	۱۵-	۱۸-
۸	۱	۲-	۵-	۸-	۱۱-	۱۳-	۱۶-	۱۸-	۲۱-
۱۶	۲-	۵-	۸-	۱۱-	۱۳-	۱۶-	۱۸-	۲۱-	۲۴-
۲۴	۴-	۷-	۱۰-	۱۳-	۱۶-	۱۸-	۲۱-	۲۳-	۲۶-
۳۲	۷-	۱۰-	۱۳-	۱۶-	۱۸-	۲۱-	۲۳-	۲۶-	۲۹-

منبع جدول:

https://www.thedairysite.com/articles/837/cold-stress-in-cows

اثرات مخرب استرس سرمایی بر گاو شیری

۱- کاهش امتیاز بدنی (BCS)

کاهش امتیاز بدنی(BCS) و افت وزن دام جهت مقابله با استرس سرمایی باعث می شود کیفیت آغوز افت کند متعاقباً مشکل گوساله زایی در دام رخ می دهد و گوساله های ضعیف با تغذیه آغوز کیفیت پایین مستعد بیماری خواهند شد و در نهایت جبران وزن دام طولانی خواهد شد.

۲- کاهش مصرف آب

مشکل تنفس و کاهش ادرار در گاو پدیدار می شود بعلاوه در سوخت و ساز و متابولیسم اختلال ایجاد می شود.

۳- کاهش تولید شیر

کاهش مصرف آب در دام موجب کاهش تولید شیر می شود.

۴- کاهش نرخ آبستنی

۵- افزایش مصرف خوراک

برای مقابله با تنش سرمایی مصرف خوراک افزایش می یابد. میزان افزایش مصرف خوراک در دماهای مختلف در جدول ذیل قابل مشاهده می باشد:

مصرف کنسانتره مازاد (کیلوگرم/گاو/روز)	مصرف علوفه مازاد (کیلوگرم/گاو/روز)	انرژی اضافی مورد نیاز (درصد)	دما (سانتی گراد)
صفر	صفر	صفر	۱-
۰.۵ – ۰.۴	۰.۹– ۰.۸	۱۰	۶-
۱ – ۰.۹	۱.۹– ۱.۶	۲۰	۱۲-
۱.۶۵ – ۱.۳۵	۲.۷– ۲.۴	۳۰	۱۸-
۲.۳ – ۱.۸	۳.۶ -۳.۲	۴۰	۲۴-

۶- افت عملکرد دام

۷- افزایش ضریب تبدیل غذایی

۸- کاهش راندمان غذایی

عوامل مدیریتی موثر بر استرس سرمایی

۱- محیط

بستر گاوها باید خشک و عاری از رطوبت باشد. بدن گاوها نیز باید تمیز و خشک باشد تا دام بتواند سازگاری بهتری در مقابل استرس سرمایی داشته باشد.

باید پناهگاه مناسب و به دور از باد برای استراحت دام وجود داشته باشد.

۲- داشتن امتیاز بدنی (BCS) بالا

گاوهایی که از امتیاز بدنی (BCS) بالایی برخوردارند دارای لایه چربی در بدن خود می باشند در نتیجه استرس سرمایی رابهتر تحمل کرده و با کاهش وزن و امتیاز بدنی به وزن مطلوب خواهند رسید.

۳- افزایش متابولیک بدن

افزایش متابولیک بدن باعث می شود در بدن دام حرارت ایجاد شده و به سرما مقاوم شود. یکی از راه های افزایش متابولیک بدن افزودن پودر چربی (سایر منابع انرژی) به خوراک دام می باشد. به جدول افزایش مصرف خوراک در دماهای مختلف دقت شود.

۴- اطلاعات هواشناسی

داشتن اطلاعات به روز هواشناسی کمک شایانی به مدیریت مقابله با استرس سرمایی می کند. به عنوان مثال میانگین دما، سرعت وزش باد و میزان رطوبت مشهد طی ۷ سال اخیر نشان می دهد که گاوداری های مشهد در شرایط استرس سرمایی قرار می گیرند.

اگر اطلاعات هواشناسی را با جدول رابطه سرعت باد و دما تطبیق دهید پی به این رابطه خواهید برد. در ماه ژانویه ( حدود ۱۱ دی ماه لغایت ۱۱ بهمن ماه) میانگین دمای مشهد ۲- درجه سانتی گراد می باشد و میانگین سرعت باد حدودا ۱۲ کیلومتر بر ساعت می باشد. در نتیجه با توجه به جدول مذکور دمای هوا حدود ۶- تا ۷- درجه سانتی گراد و شرایط استرس سرمایی خواهد بود.

میانگین دمای هوای مشهد از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲

Dec

Nov

Oct

Sep

Aug

Jul

Jun

May

Apr

Mar

Feb

Jan

ماه های سال

۱۰

۱۵

۲۲

۲۹

۳۳

۳۵

۳۳

۲۷

۲۲

۱۴

۱۰

بیشینه دما (سانتی گراد)

۱۴

۱۹

۲۱

۱۹

۱۴

-۱

-۲

کمینه دما (سانتی گراد)

میانگین روزهای سرد سال سه و نیم ماه یا ۱۰۵ روز

منبع نمودار و جدول:

https://weatherspark.com/y/105881/Average-Weather-in-Mashhad-Iran-Year-Round#Figures-Temperature

نمودار میانگین سرعت باد سال های ۲۰۱۵ تا 2022 در مشهد

Dec

Nov

Oct

Sep

Aug

Jul

Jun

May

Apr

Mar

Feb

Jan

ماه های سال

۱۱.۹

۱۰.۸

۱۰.۱

۱۲.۱

۱۶.۲

۱۸

۱۵.۴

۱۲.۱

۱۱.۴

۱۲.۲

۱۲.۴

۱۲.۳

سرعت باد (کیلومتر بر ساعت)

منبع نمودار و جدول:

https://weatherspark.com/y/105881/Average-Weather-in-Mashhad-Iran-Year-Round#Figures-WindSpeed

رطوبت نسبی مشهد در سال ۲۰۲۲

منبع نمودار:

https://www.weather-atlas.com/en/iran/mashhad-climate

۵- اگر دامداری در منطقه ای قرار دارد که بادخیز است با کاشت درخت بادشکن ایجاد کنید.

۶- در صورت امکان می توانید با قراردادن المنت در آب دمای آن را بالا ببرید (هر روشی که منجر به بالا رفتن دمای آب شود) این کار باعث می شود مصرف آب در گاو کاهش پیدا نکند و به تبع آن تولید شیر خیلی افت نکند.

۷- گاوهایی که از امتیاز بدنی (BCS) کمی برخوردارند یا به عبارت دیگر از سایر گاوها ضعیف تر می باشند را جدا کرده و مراقبت بهتری انجام دهید.

۸- به علت افزایش مصرف خوراک همیشه در آخور خوراک بیشتری قرار دهید تا بیشتر مواقع در اختیار دام باشد.

۹- امتیاز بدنی (BCS) گاوها کنترل شود تا توان آن ها برای مقابله با استرس سرمایی سنجیده شود.

۱۰- از تجهیزات مراقب ویژه ای به عمل آید. به خصوص فیدر و میکسر زیرا سرما آسیب جدی به آن ها وارد می کند در نتیجه تهیه و مخلوط کردن خوراک را دچار مشکل می کند.

۱۱- اگر در دامداری برف بارید حتماً سایبان و بستر را برف روبی کنید. زیرا احتمال سر خوردن گاوها می باشد و آب شدن برف موجب افزایش رطوبت می شود که برای گاوها مناسب نیست. اگر بالای آبشخور و آخور سایبان وجود دارد حتما برف روبی شود و از افتادن تکه های برف و یخ به داخل آب یا روی خوراک جلوگیری کنید.

۱۲- برای بالا بردن قابلیت هضم و بهتر شدن عملکرد شکمبه و بهینه شدن مصرف خوراک توصیه می شود از مخمر در خوراک استفاده شود.

۱۳- در استرس سرمایی خون بیشتر در اندام های حیاتی جمع می شود در نتیجه معمولاً نوک پستان حالت یخ زدگی دارد. برای دوشش شیر توصیه می شود در جایگاه انتظار دوشش هیتر نصب شود تا دوشش گاوها به راحتی انجام شود.

ضررهای اقتصادی ناشی از استرس سرمایی

با توجه به اطلاعات اقلیمی مشهد (دما، سرعت باد و رطوبت) و سایر جداول مرتبط شهر مشهد در شرایط استرس سرمایی قرار می گیرد. جدول ذیل ضررهای اقتصادی ناشی از استرس سرمایی در شهر مشهد (سال ۱۴۰۲) برای یک راس گاو شیری را نشان می دهد.

ردیف	عنوان	هزینه (ریال)
۱	کاهش تولید شیر	۱۱.۲۵۰.۰۰۰
۲	افزایش مصرف خوراک	۶.۳۰۰.۰۰۰
۳	دامپزشکی و درمان	۴.۰۰۰.۰۰۰
جمع کل	۲۱.۵۵۰.۰۰۰