گاوها توانایی سازگاری مناسبی با تغییرات دما دارند. حداکثر دمای بحرانی برای گاوهای شیری ۲۴ الی ۲۷ درجه سانتی گراد است. درجه حرارت واقعی در گاو به چندین عامل مانند تولید شیر، آبستنی، جریان هوا در اطراف حیوان، رطوبت نسبی هوا و میزان سازگاری حیوان با محیط بستگی دارد. ارتباط میان درجه حرارت و رطوبت برای حفظ آرامش دام و افزایش تولید حائز اهمیت است.
مقاله پیشنهادی: اطلاعات کلی درباره گاو
زمانی که دمای هوا خیلی گرم باشد بافت های بدن گاو شیری نسبت به بیماری های باکتریایی و ویروسی آسیب پذیر می شود و در این هنگام گاوهایی که تولید شیر بالایی دارند حرارت داخلی بدنشان افزایش یافته و این حرارت بایستی به نحوی از بدن دام خارج گردد. زمانی که دمای هوا خیلی بالاست (گرمای زیاد) به علت سخت بودن دفع حرارت داخلی بدن تنش گرمایی در دام رخ می دهد. تنش گرمایی در اصل مجموعه ای از عواملی (درجه حرارت، رطوبت، تابش خورشید و سرعت باد) که موجب افزایش دمای داخلی بدن دام می شود و اثرات زیان آوری بر تولید شیر، تولید مثل و سلامت گاوهای شیری دارد. تنش گرمایی باعث می شود مصرف خوراک ۸ تا ۱۲ درصد کاهش یابد که متعاقباً کاهش تولید اسیدهای چرب فرار شکمبه و در نهایت کاهش تولید شیر را به همراه خواهد داشت. علوفه های جیره نسبت به کنسانتره گرمای بیشتری تولید می کنند و این سبب تشدید تنش گرمایی و کاهش مصرف علوفه و در نهایت بروز اسیدوز و کاهش چربی شیر می شود. برای درک بهتر موضوع اگر دما از ۳۴ درجه سانتی گراد به ۴۰ درجه سانتی گراد افزایش یابد و رطوبت نسبی هوا ۲۰ درصد افزایش یابد کاهش ۲۵ درصدی تولید شیر را به همراه خواهد داشت.
تنش گرمایی اثرات نامناسب و مخربی بر سیستم هورمونی و باروری گاوهای شیری دارد. این باعث می شود تعداد روزهای باز در افزایش یابد و نرخ گوساله زایی در گاوداری کاهش یابد.
میزان ضرر ماهانه اقتصادی ناشی از تنش گرمایی (سال ۱۴۰۲) به ازاء هر راس گاو در جدول ذیل قابل مشاهده است:
| نوع خسارت وارده | مبلغ خسارت ماهانه (ریال) |
| کاهش تولید شیر | ۱۶.۸۷۵.۰۰۰ |
| تاخیر در آبستنی | ۶۳.۰۰۰.۰۰۰ |
| درمان و دامپزشکی | ۵.۰۰۰.۰۰۰ |
| اسپرم | ۳.۰۰۰.۰۰۰ |
| جمع کل خسارت | ۸۷.۸۷۵.۰۰۰ |
قیمت خوراک متوسط کیلویی ۷۰.۰۰۰ ریال برای یک راس گاو شیری با متوسط تولید ۲۵ کیلوگرم شیر روزانه در نظر گرفته شده است.
قیمت شیر کیلویی ۱۵۰.۰۰۰ ریال محاسبه گردیده است.
۱۵ درصد افت تولید شیر و یک ماه عدم آبستنی برای هر راس گاو در نظر گرفته شده است.
کشور ایران به دلیل داشتن مناطقی با آب و هوای گرم و خشک امکان تنش گرمایی برای گاوهای شیری در فصل تابستان بسیار محتمل است. شاخص های متفاوتی برای برآورد مقدار تنش گرمایی در گاوهای شیری ارائه گردیده است که رایج ترین آن شاخص رطوبتی – دمایی (THI) می باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته ۵ ناحیه آسایش حرارتی برای گاوهای شیری طبق جدول ذیل تعریف شده است:
| سطح | میزان THI | شدت تنش گرمایی |
| A | کمتر ۷۲ | عدم ایجاد تنش گرمایی |
| B | 72 – 78 | تنش متوسط |
| C | ۷۸ – ۸۹ | تنش شدید |
| D | ۸۹ – ۹۸ | تنش خیلی شدید |
| E | مساوی و بیشتر از ۹۸ | مرگ حیوان |
در منطقه شمال شرق کشور معمولاً استرس گرمایی گاوهای شیری تیر و مرداد ماه اتفاق می افتد و در سطح C (تنش شدید) می باشد.
اقدامات مدیریتی لازم جهت پیشگیری از تنش گرمایی
- نگهداری دام در فضای مسقف با تهویه مناسب
- استفاده از سایبان نقره ای رنگ جهت انعکاس نور خورشید.
- ایجاد سایبان و مه پاش به روی آخور و آبشخور
- نصب مه پاش و پنکه در سالن انتظار دوشش
- آب خنک به دفعات در آبشخور قرار گیرد.
- تنظیم ساعات خوراک دهی به طوری که صبح زود و عصرهنگام موقع خنکی هوا باشد.
اقدامات تغذیه ای لازم جهت پیشگیری از تنش گرمایی
- افزایش ویتامین C جیره خوراکی گاوهای شیری (خاصیت آنتی اکسیدانی ویتامین C نقش بسزایی برای مقابله با تنش گرمایی ایجاد می کند)
- استفاده از بیکربنات سدیم جهت پیشگیری از اسیدوز
- استفاده از نیاسین (ویتامین B3) در خوراک گاوهای شیری
- حفظ نسبت۳ به ۱ پتاسیم به سدیم در جیره گاوهای شیری
- جلوگیری از افزایش پروتئین جیره (حداکثر پروتئین پیشنهادی باید ۱۸ درصد باشد)
- کاهش نسبت علوفه و کنسانتره جیره گاوهای شیری
- استفاده از پودر چربی (منبع انرژی) جهت بالا رفتن انرژی جیره به منظور جبران کاهش ماده خشک مصرفی
لازم به توضیح است که گروه تولیدی یادگار کلیه نکات تغذیه ای لازم جهت پیشگیری از تنش گرمایی در خوراک گاوهای شیری را اعمال کرده تا تولیدکنندگان عزیز بدون دغدغه خاطر به امر تولید بپردازند.
منابع:
- Akyuz, A., S. Boyaci., and A. Cayli. 2010. Determination of critical period for dairy cows using temperature humidity index. J. Anim. Vet. Adv. 9(13): 1824-1827.
- Berman, A. 2005. Estimate of heat stress relief needs for Holstein dairy cows. J. Anim. Sci. 83: 1377-1384.
- Bohmanova, J., I. Misztal., and J. B. Cole. 2007. Temperature-humidity indices as indicators of milk production losses due to heat stress. J. Dairy Sci. 90:1947–۱۹۵۶.
- Fox, D. G., and T. P. Tylutki. 1998. Accounting for the effects of environment on the nutrient requirements of dairy cattle. J. Dairy Sci. 81: 3085-3095.
- Gaughan, J. B., T. L. Mader., S. M. Holt., and A. Lisle. 2008. A new heat load index for feedlot cattle. J. Anim. Sci. 86: 226–۲۳۴.
- Hahn, G. L. 1981. Housing and management to reduce climatic impacts on livestock. J. Anim. Sci. 52: 175–۱۸۶.
- Hansen, P. J. 2007. Exploitation of genetic and physiological determinants of embryonic resistance to elevated temperature to improve embryonic survival in dairy cattle during heat stress.Theriogenology. 68S: S242–S249.
