کنترل کیفیت واکسیناسیون طیور

زمانی بهترین نتایج از واکسیناسیون بدست می آید که مراحل تجویز آن به درستی طی شده و نظارت صحیح بر تمام مراحل اعمال شود، تا از ایمن سازی کل گله اطمینان حاصل نمایید.

در گله های طیور، استراتژی های متعددی برای نظارت بر کیفیت واکسیناسیون وجود دارد که می توان با بکار گیری آنها به بهترین نتایج دست یافت.

1. فعالیت پرسنل مسئول واکسیناسیون بایستی هر از چندی توسط دامپزشک بررسی و نظارت شود تا روش کار ارزیابی گردد (برای همه روش های تجویز). این کار به خصوص در مورد پرندگان با ارزش تر از قبیل پولت های مادر اهمیت ویژه ای دارد زیرا هر گونه اشتباه در تجویز واکسن می تواند در رشد و تولید گله در آینده تاثیر منفی داشته باشد.
   
2. یکی از افراد مسئول واکسیناسیون را برای نظارت بر کیفیت واکسیناسیون آموزش دهید. این فرد در طی عملیات واکسیناسیون پرنده ها را از نظر خیس بودن پرها، خونریزی، یا سایر علائم تجویز نادرست واکسن کنترل می کند.
   
3. با کالبد گشایی پرندگان وازد یا پرنده هایی که در جریان خطای جنسیت حذف می شوند، می توان صحت و کارایی تکنیک های واکسیناسیون تزریقی را ارزیابی نمود.
   
4. اطلاعات واکسن را بایستی با دقت ثبت نمود. این اطلاعات شامل دز مصرفی واکسن، شماره سریال و تاریخ انقضای واکسن و تعداد پرندگان واکسینه شده می باشد. با مقایسه دز مصرفی واکسن، شماره سریال و تاریخ انقضای واکسن و تعداد پرندگان واکسینه شده می توان به راحتی اشتباهات محاسبه دز و یا تعداد پرنده هایی که واکسن رادریافت نکرده اند را بدست آورد.
   
5. می توان به محلول واکسن رنگ اضافه کرد، چه به واکسن های زنده و چه انواع غیر فعال، و به این طریق مشاهده واکسن در زمان تجویز راحت تر خواهد بود:
   – رنگ روی زبان یا داخل چینه دان در روش واکسیناسیون در آب آشامیدنی
   – دهان و زبان در واکسیناسیون قطره چشمی
   – زیر پوست در تزریق های زیر جلدی
   

۶. روش دیگری که توسط آن می توان کیفیت واکسیناسیون قطره چشمی را ارزیابی نمود، استفاده از ورقه های کاغذی است که بعد از رها کردن جوجه ها روی بستر پهن می کنند. اگر قطره تجویز شده از چشم بیرون بیاید، روی این ورقه های کاغذی ریخته و مشخص می گردد. در صورت مشاهده قطرات رنگی روی کاغذ های کف، به این نتیجه می رسید که واکسیناسیون نادرست صورت گرفته و تیتر درستی از آنتی بادی در خون پرنده ها ایجاد نشده و احتمال در گیری همچنان وجود خواهد داشت.

۷. در روش واکسیناسیون در شبکه بال (wing web)، می توان ۷ تا ۱۰ روز پس از تجویز واکسن، ۵۰ الی ۱۰۰ قطعه پرنده را به طور تصادفی انتخاب و صحت واکسیناسیون را در آنها ارزیابی نمود.

نمونه ای از جدول ارزیابی کیفیت واکسیناسیون را می توانید مشاهده کنید:

	سالن ۱	سالن ۲	سالن ۳
خوب: مشاهده دو ندول
متوسط: مشاهده یک ندول
ضعیف: عدم مشاهده ندول
کل پرندگان موجود در سالن ها کل پرندگان بررسی شده

خطاهایی که در استفاده از واکسن های تزریقی روی می دهند:

با اینکه تزریق زیر جلدی، روش مطمئنی برای واکسیناسیون است، اما کاربرد نادرست آن می تواند منجر به آسیب رساندن به پرنده گردد. کاربرد های نادرستی که در زیر به آن ها اشاره شده، می تواند خسارات جدی به همراه داشته باشد:

۱- واکسن در بین لایه های پوست قرار گیرد (داخل جلدی). در چنین شرایطی در محل مذکور یک برآمدگی سخت و یا دلمه ای که ممکن است پاره گردد، بوجود خواهد آمد؛ نوک زدن پرنده به آن، باعث خونریزی و در برخی شرایط تلفات می گردد. این حالت در نهایت منجر به ضعف ایمنی خواهد شد.

۲- واکسن داخل عضله گردن تزریق شده است (داخل عضلانی). عضلات گردن خیلی کوچک اند و در نتیجه پاسخ ایمنی ناشی از واکسیناسیون، ایجاد التهاب و فشار می نماید. عضله آسیب دیده، با تشکیل بافت اسکار (زخم) ترمیم می یابد. این بافت اسکار می تواند منجر به پیچیدگی گردن پرندگان شود، که در نهایت به عملکرد ضعیف خواهد انجامید.

۳- اگر سوزن، خیلی عمیق وارد شود، ممکن است لایه عضلانی را رد کرده و در نخاع تزریق گردد. معمولاً در عرض چند ثانیه پس از تزریق در نخاع، پرندگان تلف می شوند.

۴- در پرندگانی که تزریق خیلی نزدیک به سر صورت گرفته، سرهای متورمی خواهند داشت که می تواند بینایی و مصرف دان را تحت تاثیر قرار داد. تزریق خیلی پایین هم به تورم پشت پرنده می انجامد. ممکن است سایر پرندگان گله به این تورم قابل توجه نوک زده و مشکلات بیشتری را بوجود آورند.

۵.زمانی که تزریق در کنار خط میانی (و نه روی آن) انجام شود، ممکن است عروق بزرگ و بافت های نرم آسیب دیده و باعث خونریزی زیر جلدی شود. غده تیموس در زیر پوست در دو طرف گردن قرار دارد. در صورت تزریق واکسن به تیموس، تورم به همراه نکروز احتمالی بافت اطراف اجتناب ناپذیر خواهد بود.

۶.همچنین وارد کردن سوزن از بخش جانبی می تواند منجر به عبور آن از هر دو لایه پوست و عضله گردد. این مسئله باعث مرطوب شدن پوست طرف مقابل محل ورود واکسن شده و هیچگونه ایمنی در پرنده ایجاد نمی شود.

 تزریق داخل عضلانی در عضله سینه

تزریق داخل عضلانی در عضله سینه، روش ساده تر و با دقت بالاتری می باشد، اما می تواند مشکلات خاص خود را داشته باشد. ضایعاتی به شکل گرانولوما، در عضله به جای گذاشته و در طی مراحل فرآوری لاشه پس از کشتار قابل مشاهده باشند. در صورتیکه واکسیناتورها سوزن را نزدیک به انتهای سینه وارد کنند، سوزن به شکم یا اندام های داخلی وارد شده و منجر به تشکیل آبسه در اندام ها یا چسبندگی داخل محوطه بطنی می شود. برخی واکسن های تزریقی خاص می تواند متعاقب تزریق در عضله، واکنش های شدید بافتی به وجود آورده و باعث عدم مصرف دان توسط پرنده برای مدت چند روز شوند. لازم است ک واکسن های تزریقی که قصد تجویز داخل عضلانی آن ها را دارید را به دقت ارزیابی نمایید، تجربه ثابت کرده که آن دسته از واکسن ها که حاوی باکتری های غیر فعالند، واکنش بیشتری را باعث می شوند.

تزریق داخل عضلانی به ران یا بال

عضله پا، ران یا بال، نیز می تواند به عنوان مکان های تجویز، استفاده گردند. بال عضله کوچکی است و خطا در تزریق در آن معمولا رخ می دهد. بنابراین انتخاب متداولی نیست. عضله پا معمولاً به عنوان محل تزریق برای پولت هایی که در قفس پرورش داده می شوند، انتخاب می شود. می توان به راحتی و با ایجاد کمترین استرس در پولت ها، به پای آنها دسترسی پیدا کرد. جا به جا شدن پولت ها، پا را که در پرندگان واکسینه شده دیده می شود تشدید می کند، لذا لازم است که استرس به حداقل برسد.

استفاده از دز غلیظ تر واکسن (۰.۲۵ میلی متر) برای تزریق در عضلات کوچک، نیز می تواند واکنش های نا خواسته را به حداقل برساند.

نظارت بر برنامه واکسیناسیون

اهداف استفاده از واکسن های غیر فعال شامل ایجاد دوره بلند مدت ایمنی در پرندگانی که به مدت طولانی نگهداری می شوند (پولت های مادر) و تولید مقادیر بالای آنتی بادی به منظور تقویت انتقال غیر فعال آنتی بادی های مادری به نتاج می باشد. بنابراین ایجاد ایمنی در مرغ و نتاج آن، مستقیماً با کیفیت واکسیناسیون در ارتباط است.

متداول ترین تست سرولوژیک مورد استفاده به این منظور، الیزا می باشد. کیت های مختلفی توسط تعدادی شرکت تجاری برای آنتی ژن های متعددی، تولید می شود. نتایج نیز برای بیشتر آنتی ژن ها به صورت کمی بدست می آید، به این ترتیب که میانگین تیترها، میانگین تیترهای هندسی (ژئومتریک)، و انحراف معیار را در نتایج به دست می دهد.

در مرغ های مادر، رسیدن به میانگین تیتر بالا، و انحراف معیار پایین برای آنتی ژن های معمول (NDV، IBV، IBDV و Reovirus)،  مطلوب است. عدم واکسیناسیون مناسب می تواند انحراف معیار را افزایش و GMT را کاهش دهد. وقوع این شرایط را می توان با تعداد زیاد پرندگانی که واکسینه نشده اند، نشت واکسن یا مکان نامناسب واکسیناسیون توجیه نمود. مدت ماندگاری تیتر آنتی بادی در حد مطلوب نیز از شیوه نامناسب واکسیناسیون توجیه نمود. مدت ماندگاری تیتر آنتی بادی در حد مطلوب نیز از شیوه نامناسب واکسیناسیون متاثر می شود؛ به طوریکه در پرنده هایی که دز کامل واکسن را دریافت نکرده اند، به مرور زمان با کاهش سطح تیتر آنتی بادی مواجه خواهیم بود.

از دیگر تست های سرولوژیکی که به منظور ارزیابی چگونگی تجویز واکسن به کار می رود، خنثی سازی ویروس (VN) است که میزان خنثی سازی یا آنتی بادی های حفاظت کننده را نشان می دهد. تست مهار هماگلوتیناسیون (HI) می تواند برای ویروس نیوکاسل، پارامیکسوویروس تیپ۳، انفولانزای پرندگان و مایکوپلاسما گالیسپتیکوم استفاده گردد.

جدول زیر مثال هایی از آنتی ژن های معمول تست شده در چند هفته پس از واکسیناسیون توسط یک کیت اختصاصی الیزا را نشان می دهد. این ها طیف های شناخته شده (تیپک) هستند. مقادیر طبیعی برای هر تشکیلات خاص و هر برنامه واکسیناسیون باید از طریق نظارت روزمره به دست آید.

اندیسکاسیون هایی از تیتر آنتی بادی که با استفاده از کیفت های IDEXX الیزا مورد انتظار است.
تست	نوع	تیتر متوسط الیزا	هفته پس از واکسیناسیون	متوسط تیتر الیزا در جوجه های یکروزه
ویروس آنسفالومیلیت پرندگان	زنده	۴۰۰۰-۳۰۰۰	۸-۵	–
ویروس برونشیت عفونی	زنده	۴۰۰۰-۱۰۰۰	۵-۳	–
غیرفعال	۶۰۰۰-۵۰۰۰	۸-۵	۶۰۰۰-۲۰۰۰
ویروس گامبرو	زنده	۴۰۰۰-۱۰۰۰	۵-۳	–
غیرفعال	۱۵۰۰۰-۴۰۰۰	۸-۵	۷۰۰۰-۳۰۰۰
ویروس نیوکاسل	زنده	۴۰۰۰-۱۰۰۰	۵-۳	–
غیرفعال	۳۲۰۰۰-۱۰۰۰۰	۸-۵	۱۰۰۰۰-۵۰۰۰
رئو ویروس	زنده	۴۰۰۰-۲۰۰۰	۵-۳	–