از آنجا که کارخانه های فرآوری شیر به ازای درصد چربی شیر بالا مبلغ بیشتری را به دامداران و دامپروران میپردازند، لذا افزایش درصد چربی بیشتر یکی از راهای افزایش درآمد واحد دام شیری است. افزایش درصد چربی شیر به عوامل متعددی بستگی دارد که نمیشود فقط از یک زاویه به این موضوع پرداخت: بنابراین، باید تمامی عوامل تاثیر گذار بر چربی شیر را بررسی کنیم.
تولید شیر در دامهای شیری بعد از زایمان اتفاق میافتد که بسته به مدیریت تولید مثلی و روزهای باز میتواند متغیر باشد، ولی در اکثر واحدهای صنعتی گاو هلشتاین ایران بازهای بین ۸تا۱۰ماه دارد:یعنی، از زمانی که گاو اولین شیرش[۱] را تولید میکند تا زمانی که گاو را به دوره خشکی میبرند نهایتا ۱۰ماه شیر میدهد.
آیا گاو شیری در تمام طول دورهی شیرواری یک مقدار شیر تولید میکند؟
تولید شیر در گاوها را میتوان با منحنی شکل زیر نشان داد.
در این منحنی خط آبی مربوط به گاوی است که اولین زایش خود را داشته است و خط سبز و قرمز به ترتیب برای زایش دوم و سوم است. در منحنی یک اوج[۲]تولید شیر داریم که ۴۰تا ۵۰ روز بعد از زایمان اتفاق میافتد و بعد از آن یک بسته به مدیریت تولید شیرمیتواند تدام و ثبات خوبی داشته باشد یا هم میتواند یا یک شیب تند منجر به افت تولید شود.
چرا باید از منحنی تولید شیر حرف بزنیم؟ چرا از ابتدا در رابطه با چربی شیر حرف نزدیم؟
تولید شیر و میزان درصد چربی شیر هر دو جز صفات کمی و اقتصادی گاو شیری هستند و فنوتیپهای این صفتها همبستگی زیادی با هم دارند:یعنی، میزان تولید شیر رابطه مستقیم از نوع منفی با میزان چربی شیر دارد.
حالا بهتر میدانیم تغییرات در درصد چربی شیر مربوط به عملکرد طبیعی بدن گاو است، ولی ما با استفاده از نکاتی میتوانیم میانگین درصد چربی شیر را بالا ببریم.
تهویه مناسب
اکثر اقلیم ایرانی بیابانی است و خیلی از واحدهای صنعتی نیز در این اقلیم تاسیس شده اند پس مبارزه با استرس گرمایی در طی دوره شیرواری کمک بزرگی به افزایش درصد چربی میکند. در زمان استرس گرمایی گاوها تمایل کمتری دارند تا به سمت آخورها بروند لذا مصرف خوراکشان کم میشود. استفاده از فن و مه پاش تاثیر زیادی در کاهش دمای محیط دارد همچنین ایجاد سایبان بر روی قسمت آخور نیز میتواند موثر باشد.
اندازه درست فری استال
شاید باورش سخت باشد ولی اندازه نامناسب طول استال منجر میشود گاو در حالت ایستاده باشد و زمان کمتری را به استراحت و نشخوار بپردازد،لذا درصد چربی شیر کاهش پیدا خواهد کرد.
تراکم
اگر از سیستم فری استال برای پرورش استفاده میکند باید۲۰درصد بیشتر تعداد گاوهای داخل بهاربند استال داشته باشید تا رقابتی شکل نگیرد.با افزایش تراکم رقابت بر سر استالها شکل میگیرد در نهایت گاوهایی از در رده بالاتری قرار دارند بر دیگر گاوها غالب میشوند.
لنگش
لنگش بر همهی جنبه های اقتصادی واحد شما اثرمیگذارد حتما از سم چین با تجربه دو مرتبه تا سه مرتبه در طی سال برای سم چینی و درمان لنگش استفاده کنید بطور موسوم یک مرتبه ۱۲۰ روز بعد از زایمان و مرتبه دوم زمانی که بخواهند گاو را خشک کنند سم چینی را انجام میدهند. اتفاقی که در زمان لنگش رخ میدهد این است که گاو به علت دردی که دارد ترجیح میدهد کمتر سمت آخور برود. اتفاق دیگر این است که به علت درد فاکتورهای التهابی تشکیل شده که میتواند منجر کاهش تولید شود.
طول علوفه
اندازه علوفه تاثیری مستقیمی بر روی چربی خوراک دارد. فیبر فیزیکی موثر رابطه مستقمی با تولید استات بیشتر در داخل شکمبه دارد و هر چه میزان استات بیشتری تولید شود درصد چربی شیر نیز افزایش پیدا میکند. در مقاله ای که در مجله التیام منتشر شد بررسی شد که افزایش یک سانتی متری در طول اندازه علوفه باعث افزایش خوش خوراکی و درصد چربی شیر میشود.
فیبر فیزیکی مناسب
برای محاسبه فیبر فیزیکی مناسب از الک پنسیلوانیا استفاده میشود برای تعیین اندازه مناسب فیبر فیزیکی موثر با کارشناس تغذیه فارم خود مشورت کنید. بعد از الک کردن باید ۴۰ درصد خوراک در سینی آخر باقی بماند.
جیره
یک اشتباه رایج این است که اگر از روغنهای غیر اشباع استفاده کنیم درصد چربی شیر نیز افزایش پیدا میکند زیرا در شکمبه فرآیندی به نام بیوهیدارژناسیون داریم که منجر به اشباع شدن همه ی اسیدهای چرب غیر اشباع میشود ضمنا روغن قابلیت هضم علوفه را کاهش میدهد و میزان استات را نیز کاهش میدهد. چه بایدکرد؟ باید از پودرهای چربی پوشش دار شده استفاده کرد تا از آسیبهای شکمبه در امان باشند تا بتوانند در روده باریک جذب شوند.
DCAD
تعادل کاتیونی-آنیونی در جیره میتواند نقش مهمی در جیره داشته باشد که با افزایش پتاسیم میتوانیم سطح چربی شیر را افزایش دهیم.
SARA[۳]
جلوگیری از اسیدوز تحت بالینی یکی از راههای موثر برای ثابت نگهداشتن چربی شیر در طی دوران شیرواری است، زیرا اسیدوز تحت بالینی قابلیت هضم خوراک را کاهش داده و متعاقبا نشخوار نیز کاهش مییابد. تست پر بودن شکمبه و توجه به مدفوع دام اطلاعات زیادی را به ما میدهد اسکور مدفوع باید ۳البته در گاوهای سوپر تولید مدفوع با اسکور ۲نیز مشاهده میکنیم.
رطوبت
در حال حاضر با وجود دستگاههایی همچون فیدر در واحدهای دامپروری، دامپروران از خوراک[۴]TMR استفاده میکنند خوراک کاملا مخلوط شده گاو شیری تا ۵۰درصد رطوبت میتواند داشته باشد. افزایش رطوبت بیشتر از ۵۰ درصد منجر به کاهش چربی شیر میشود:زیرا، باعث کاهش نشخوار و همچنین کاهش تولید استات در داخل شکمبه میشود.
فیدر
استفاده از این دستگاه باعث سهولت و افزایش راندمان خوراک دهی واحد تولید میشود، ولی باید دقت داشت که فیدر خوراک را به شکل یکنواخت مخلوط کند.
زمان خوراک دادن
در تابستان بدلیل استرس گرمایی بهتر زمان خوراک دهی را به ساعات سرد روز منتقل کنید و همچنین تعداد وعدههای خوراک را نیز افزایش دهید.
تا اینجا فقط به جنبههای مدیریتی پرداختیم ولی عواملی قبل از تولد نیز تاثیر گذار هستند.
انتخاب اسپرم مناسب
امروزه کارشناسان اصلاح نژاد با استفاده از فنوتیپ دام و هدف دامپرور برای اصلاح گله اسپرم مناسبی را انتخاب میکنند. هر اسپرم یک کاتالوگ دارد که این اطلاعات از دختران آن گاو نر بدست آمده است. صفاتی نیز آسان زایی،تولید شیر،میزان پروتئین شیر، میزان چربی شیر و ترکیب بدنی گاو و … در این کاتالوگ بررسی شده است برای مثال در شکل زیر یک نمونه کاتالوگ را مشاهده میکنید.
[۱] آغوز
[۲] peak
[۳] Sub-acute ruminal acidosis
[۴] Total mix ration
