پروبیوتیک طیور
پروبیوتیک چیست؟
واژه « پروبیوتیک» ازکلمه یونانی Probiosis به مفهوم « برای زندگی » مشتق شده است. این واژه اولین باردرسال ۱۹۶۵ توسط Lilly وtillwell برای توصیف «عوامل محرک رشد که بوسیله میکروارگانیسم ها تولید می شوند» ارائه گردید.
بیشتر پروبیوتیک هایی که در صنعت مرغداری و دامداری استفاده می شوند از سویه های باکتریایی بیفیدوباکترها، استرپتوکوکس ها، انتروکوکس ها و لاکتوباسیلوس ها یا گونه هایی از قارچ ها و مخمرها نظیر ساکرومایسیس سرویسیه هستند.
پروبیوتیک امروزه عموما شامل قارچها، مخمرها، باکتری ها و… می شود که دارای اثرات مفید در بدن جانداران هستند. در حقیقت پروبیوتیک نام گروه خاصی از میکروارگانیسم ها نیست، بلکه صفت آن میکروارگانیسم است که بتواند اثر مفید در بدن، به خصوص در روده ها داشته باشد. پیش از اینکه به بررسی استفاده از پروبیوتیک در تغذیه طیور بپردازیم اجازه دهید تا در رابطه با میکروفلور طبیعی دستگاه گوارش صحبت کنیم.
جمعیت میکروبی دستگاه گوارش
میکروفلورطبیعی دستگاه گوارش شامل بیش از ۴۰۰ گونه از انواع میکروارگانیسم های مختلف می باشد که جمعیتی بالغ بر۱۰۱۴ جرم زنده را تشکیل میدهند. حضور این جمعیت کثیر از میکروارگانیسم ها به دلایل زیر برای میزبان ضروری است :
- کمک به فرآیندهضم مواد غذایی
- کمک به سنتز و جذب ویتامین ها و مواد معدنی
- تجزیه سلولز و سایر پلی ساکاریدها
- تحریک سیستم ایمنی
جمعیت میکـروفلـورطبیـعی روده تحت تاثیـرعوامل مختلفی نظیـر بروز بیماری های معدوی، روده ای ، تغییـرات جیره غذایی، استفاده ازآنتی بیوتیک ها جهت درمان بیماری ها،کمبود تغذیه ای، مسافرت (حمل و نقل)، تراکم بالای گله، سن، واکسیناسیون و استرس دستخوش تغییراتی میگردد.
از آنجایی که امروزه در صنعت پرورش طیور، به منظور دستیابی به سطوح بالای بازده اقتصادی، پرندگان در سیستم های پرورشی متراکم و گله های باجمعیت های زیاد نگهداری و پرورش می یابند، به همین جهت تحت تاثیرعوامل گوناگون درمعرض تنش قرار می گیرند.
همانگونه که اشاره گردید این عوامل منجر به بروزاختلال در تعادل میکروفلور روده و درنتیجه تضعیف مکانیسم های دفاعی بدن می گردند و بدین ترتیب اجرام بیماری زا فرصت فعالیت پیدا میکنند. درچنین شرایطی اغلب به منظور مهـار یا حـذف اجـرام زیـان آور موجـود در روده و همچنیـن جهت بهبـود بازده غذایـی وافـزایـش تـولیـد، از افـزودنی های غذایـی ضد میکروبی مانند آنتی بیوتیک ها استفاده می شود.
بررسی های به عمل آمده نشان می دهند مصرف مستمر وطولانی مدت مقادیـر تحت درمانی این ترکیبات درخوراک دام و طیور ممکن است منجر به حضور بقایای آنها درفرآورده های دامی گردیده و پس ازمدتی موجب بوجود آمدن میکروارگانیسم های مقاوم به داروها در انسان گردد.
بر اساس گزارشهای موجود، افزایش روزافزون ناهنجاری های مادرزادی، وقوع بیماری های مـزمن، عـدم تاثیر آنتی بیـوتیک ها و برخی از عوارض دیـگر که امـروزه از آنـها به عنوان مشکلات بهـداشتی جوامع بـشری یاد می شود، به مصرف بی رویه همین ترکیبات در خوراک دام و طیور نسبت داده می شود.
با توجه به موارد فوق، درحال حاضر استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان یک افزودنی غذایی متداول درخوراک حیوانات در برخی از کشورها بطورکامل ممنوع شده و در سایر کشورها نیز به تدریج رو به کاهش است.
فواید استفاده از پروبیوتیک در تغذیه طیور
پروبیوتیک ها با ارتقای تعادل جمعیت میکروبی روده و مهار نمودن باکتری های بیماری زا و تولید کننده سموم، باعث بهبود سلامت می شوند. مطالعات بر روی اسهال با منشا میکروبی، تورم های مزمن روده ای، سندرم روده تحریک پذیر، التهاب مزمن روده ای، برخی حساسیت ها و عفونت های دستگاه ادراری و و تناسلی نشان داده است که پروبیوتیک ها موجب کاهش وقوع یا اثرات این بیماری ها می شوند. همچنین مطالعات در حوزه سرطان های دستگاه گوارش انسان نشان می دهد که پروبیوتیک ها می توانند در پیشگیری یا مبارزه با آن ها موثر باشند.
همچنین مطالعات بیشتر بر روی پروبیوتیک ها نشان می دهد آن ها در اعمال گوارشی نظیر حرکات دستگاه گوارش، ارتقا دسترسی به مواد مغذی موجود در خوراک ها و در نتیجه بهبود ضریب تبدیل غذایی و عملکرد سیستم ایمنی گوارشی نقش موثری ایفا می کنند.
انواع مکانیسم اثر پروبیوتیک ها
اگرچه مکانیـسم عمل ضـد باکتریایـی پروبیوتیک ها هنـوز بطـور کامل و دقیق مشخص نگردیده، ولی ممکن است مکانیسم های پیشنهادی زیر در این زمینه نقش داشته باشند
۱-حفظ جمعیت میکروبی مفید در دستگاه گوارش
- رقابت برای متصل شدن به جایگاههای اتصال موجود در سلول های بافت پوششی روده.
- رقابت برای دریافت مواد مغذی یا سوبستراها ( کربنؤازت، عناصر معدنی )
- چسبیدن به میکروارگانیسم های بیماری زا و کمک به حذف آنها از بدن میزبان
- تولید ترکیبات ضد باکتری
۲- افزایش میزان دریافت غذا و بهبود هضم آن
فلور میکروبی روده در موارد زیر نقش عمده ای دارد
- متابولیسم مواد مغذی از قبیل کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربیها
- افزایش ماندگاری مواد مغذی ( چربی، ازت، کلسیم، فسفر، مس، منگنز) در مرغان تخمگذار
- سنتز ویتامین ها
- تحریک اشتها
۳ – تغییر در متابولیسم باکتریایی
- فعالیت آنزیم های گوارشی
- فعالیت آنزیم های باکتریایی
- کاهش تولید آمونیاک و فعالیت آنزیم اوره آز
۴ – تحریک سیستم ایمنی تجویز کشت های باکتریایی به عنوان پروبیوتیک، ممکن است به روشهای زیر موجب تحریک سیستم ایمنی گردد
- تحریک تولید پادتنها ( موضعی و عمومی )
- افزایش فعالیت سلول های بیگانه خوار ( ماکروفاژها )
- افزایش سطوح پروتئین تام سرم و بالا رفتن نسبت گلبولین ها به آلومین ها
- افزایش تعداد گلبول های سفید
- ترغیب و افزایش فعالیت لمفوسیت های T و افزایش تولید پادتنهای ضد سالمونلا
۵- خنثی کردن انتروتوکسین ها بعضی از سمومی که بوسیله باکتری ها تولید می شوند، تحت تاثیر مواد تولید شده توسط پروبیوتیک ها خنثی می گردند
چه زمان استفاده از پروبیوتیک در تغذیه طیور مجاز است؟
بیماری ها و تنش ها
در هنگام وقوع بیماری های شدید استفاده از دوز بالای آنتی بیوتیک ها موجب تضعیف فلور میکروبی مفید روده می شود. همچنین در هنگام اسهال شدید، تنش های محیطی و تغییرات ناگهانی در جیره غذایی نیز استفاده از پروبیوتیک ها می تواند اثر چشمگیری در قابلیت مقابله پرنده با شرایط داشته باشد. چرا که در این هنگام افزایش جمعیت باکتری های مضر بیشتر از پیش محتمل است.
جوجه های تازه متولد شده
در حالت طبیعی فرایند زاد و ولد پرندگان، جوجه های تازه متولد شده پس از اینکه سر از تخم بیرون می آورند با محیط طبیعی در تماس هستند و بسیاری از میکروارگانیسم ها را دریافت می کنند. همچنین وجود فضولات مادر در محل نگه داری از تخم ها یکی از منابع اصلی پروبیوتیک ها برای آن ها است. اما جوجه های پرورش یافته در شرایط تجاری به علت وجود پروتکل های شدید بهداشتی زنجیره تولید جوجه یک روزه، از این موهبت محروم هستند. امروزه با استفاده از فناوری تزریق in-ovo می توان این پروبیوتیک ها را به جوجه ها رسانید. اما بهره گیری از آن ها در جیره ی نخستین که به جوجه ها داده می شود مطمئن ترین و ارزان ترین راه برای رساندن پروبیوتیک ها به روده است.