از اصلی‌ترین عوامل موثر برای دستیابی به حداکثر تولید اقتصادی، مدیریت پارامترهای محیطی و بخصوص مدیریت بستر در پرورش طیور می باشد. چرا که وجود بستر مناسب خود حکایت از مناسب بودن شرایط محیطی در سالن دارد. در کنار عوامل مختلفی همچون تغذیه، بهداشت، دما، نور، رطوبت و تهویه، کیفیت و مدیریت بستر سالن مرغداری نیز دارای اهمیت قابل توجهی در عملکرد طیور است. جوجه های گوشتی بیشترین زمان زندگی خود را درتماس با بستر میباشند، در نتیجه بستر تأثیر زیادی در سلامتی و عملکرد طیور دارد.
بستر مناسب در پرورش طیور
طی دوران پرورش و نگهداری گله، رطوبت مناسب برای بستر ۲۰ الی ۲۵ درصد می‌باشد. وقتی رطوبت بستر از۲۵ درصد تجاوز نماید، به آن بستر خیس میگویند. در این حالت علاوه بر افزایش احتمال شیوع کوکسیدیوز، باکتری‌هایی که قابلیت تجزیه اسید اوریک را دارند فعال شده، تخمیر مواد سریعتر صورت میگیرد و گاز آمونیاک بیشتری از بستر متصاعد میشود. تراکم بیش از حد آمونیاک در هوای سالن باعث از بین رفتن تاژک های مجازی تنفسی میگردد که این امر عوارض تنفسی را دنبال خواهد داشت. در ضمن، گاز آمونیاک آزاد شده، pH بستر را بتدریج از ۵.۲ به ۸.۴ می‌رساند. این تغییر در pH همراه با گرمای بستر سبب بروز سوختگی‌هایی در قسمت‌هایی از پا و سینه و کاهش کیفیت لاشه میشود .
از طرف دیگر خشک بودن بیش از حد بستر (رطوبت کمتر از ۰۲ درصد) باعث ایجاد گرد و غبار در محیط میشود که خود زمینه‌ساز عوارض تنفسی می‌باشد. در شرایط عادی طیور به طور متوسط روزانه ۱۲ تا ۱۶بار مدفوع نسبتا نیمه جامدی را دفع می‌کنند. عمده ترین بخش مدفوع، بقایای غیر قابل هضم غذای خورده شده می‌باشد، بنابراین نوع غذای مصرفی روی ترکیبات مدفوع موثر است. از آنجایی که در طیور، مدفوع و ادرار در کلواک با یکدیگر مخلوط و سپس دفع میشوند، مواد موجود در ادرار نیز روی ترکیبات مواد دفعی اثر میگذارد. ادرار حاوی موادی مانند کلرید سدیم و اسید اوریک است که مقادیر آنها در ادرار توسط کلیه ها تنظیم میشود. مقادیر بالای چربی در خوراک سبب چسبنده تر شدن مدفوع و چسبیدن آن به اطراف مقعد و کف پای پرنده و همچنین تشکیل لایه فشرده‌ای روی بستر میشود.
ویژگی های بستر مناسب طیور چیست؟
یک بستر راحت و مناسب برای طیور باید ویژگی زیر را داشته باشد شما با بررسی این موارد می توانید میزان موفقیت در مدیریت بستر پرورش طیور خود را ارزیابی کنید:
- در فصل سرما مانند یک عایق عمل کند.
- از تماس مرغ و جوجه با زمین سرد سالن جلوگیری کرده و مانع از سرما خوردگی آنان شود.
- بستر طیور باید نرم باشد تا مانع از بروز تاول های سینه ای و مشکلات در اندام های حرکتی مرغ ها شود.
- بستر مناسب طیور از جنسی است که رطوبت را به خوبی به خود جذب کند.
- بستر طیور از جنسی باشد که گرد و غبار تولید نکند.
- بستر مرغداری باید قابل فشرده شدن باشد.
- نباید خیلی مرطوب باشد، رطوبت ۲۰ تا ۲۵ درصد مناسب است.
- از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.
- ذرات تشکیل دهنده بستر طیور باید اندازه ی مناسبی داشته باشند و خیلی ریز یا خیلی درشت نباشند.
از چه موادی می توان برای بستر مرغداری استفاده کرد؟
۱. پوشال
یکی از رایج ترین و قدیمی ترین مواد مورد استفاده برای بستر طیور، پوشال است.
مزایای استفاده از پوشال برای بستر مرغداری:
- گرد و غبار تولید نمی کند.
- نرم است و برای آسایش طیور مناسب است.
- سبک است و به آسانی در موارد مورد نیاز، جا به جا می شود.
- عایق حرارتی مناسبی است و به تنظیم دمای بدن جوجه های تازه به دنیا آمده کمک می کند.
۲. خاک اره
از خاک اره نیز به عنوان یکی از مواد مناسب برای بستر مرغ ها استفاده می شود. می توانیم آن را به کمک خرده چوب هایی که از نجاری چوب به دست می آیند، تهیه کنیم.
مزایای استفاده از خاک اره در بستر مرغداری
- نرم است و مانع از بروز مشکلات حرکتی برای مرغ ها و جوجه ها می شود.
- عایق مناسبی در فصل سرما است.
۳. بنتونیت
در بستر مرغداری از بنتونیت هم استفاده می شود که به بنتونیت بستر معروف است. بنتونیت دو نوع کلسیم دار و سدیم دار دارد.
مزایای استفاده از بنتونیت در بستر مرغداری
- با قدرت بالا مایعات و سم ها را جذب می کند که در نوع سدیم دار بیشتر است.
از این ویژگی برای از بین بردن اثرات منفی ادرار و فضولات طیور استفاده می کنند.
- گاز آمونیاک تولید شده از بستر طیور را خنثی می کند.
این گاز با افزایش رطوبت و مایعات در بستر تولید شده و بر سیستم تنفسی طیور اثر بدی دارد.
۴. رول کاغذی
این مواد به صورت صفحات مقوایی دو لایه ای هستند و بعنوان یک بستر مناسب طیور محسوب می شود.
مزایای استفاده از رول های کاغذی در بستر مرغدار
- آلودگی های میکروبی را در محل زندگی مرغ ها به طور چشمگیری کاهش می دهند.
به این دلیل که از مواد بدون آلودگی و پاکیزه تشکیل شده اند.
- قدرت جذب بیشتری نسبت به موارد ذکر شده دارد.
- به عنوان عایق برای گرد و غبار کف سالن گزینه بسیار خوبی است.
- در صورتی که آبخوری ها به بستر نشتی دهند، کاملا قابل تشخیص است.
- از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است.
۵. سبوس برنج
سبوس برنج نیز یکی دیگر از مواردی است که در بستر طیور استفاده می شود.
مزایای استفاده از سبوس برنج در بستر مرغداری
- ارزان و مقرون به صرفه است.
- باعث جلوگیری از آلودگی های باکتریایی و قارچی می شود.
- گرد و غبار تولید نمی کند.
- نرم و راحت است.
رطوبت در سالن ها و تاثیر آن در مدیریت بستر در پرورش طیور
کنترل رطوبت در سالن‌های پرورش طیور اهمیت زیادی دارد زیرا اگر رطوبت سالن کاهش پیدا کند باعث افزایش گرد و خاک در سالن میشود و همچنین اگر رطوبت افزایش پیدا کند باعث رشد میکروب‌ها، کاهش توانایی دفع حرارت حیوان، کاهش ظرفیت تنفس طیور و در کل ناراحتی حیوان میشود در سالن‌های مرغداری در صورتی که مشکل کمبود رطوبت وجود داشته باشد با آب پاشی کردن و یا تبخیر آب با دستگاه های مه پاش میتوان رطوبت را بالا برد. رطوبت مناسب هوای سالن به دمای هوا و شرایط پرنده بستگی دارد یعنی در حدود۶۰ تا ۷۰ درصد، رطوبت مناسب بستر برای جوجههای در حال رشد ۲۰ تا ۴۰ و برای پرندگان بالغ ۱۰ تا ۳۰ درصد است.
مهمترین عوامل کاهش دهنده کیفیت بستر طیور عبارتند از:
- استفاده کردن از موادی با کیفیت پائین.
- ارتفاع کم بستر.
- طرح آبخوری‌ها و تنظیم نبودن آنها.
- جیره حاوی نمک یا پروتئین خام بالا.
- چربی های دارای کیفیت پائین در جیره.
- تورم روده به علت بیماریها.
- تراکم بالای گله.
- کیفیت پائین آب.
- ضعف در مدیریت شرایط محیطی (دما، رطوبت و …)
مدیریت بستر در پرورش طیور و گاز آمونیاک
مضرترین گازی که در بستر تولید میشود آمونیاک (NH3) است. آمونیاک از تجزیه اسید اوریک موجود در کود توسط باکتری‌ها تولید میشود و در غلظت ۲۰ قسمت در میلیون یا بالاتر در هوا به وسیله بوییدن قابل تشخیص است. میزان ایده‌آل آمونیاک در هوا کمتر از ۱۰ قسمت در میلیون است. برای کاهش تولید آمونیاک باید pH بستر کمتر از ۷ و رطوبت بستر کمتر از ۳۰ درصد باشد.
افزایش غلظت آمونیاک در هوا باعث از کار افتادن و از بین رفتن تاژک‌های مجاری تنفسی و نکروز مخاط تنفسی میگردد که این امر سبب افزایش حساسیت به عفونت‌های تنفسی بخصوص ایکولای میشود. همچنین باعث آسیب رساندن به مخاط چشم‌ها میشود. غلظت‌های بالای ۲۵ قسمت در میلیون آمونیاک در اوایل دوره پرورش مقاومت جوجه به بیماریها و عفونت‌ها را کاهش داده و در پی آن میزان مرگ و میر در گله افزایش خواهد یافت. مطالعات نشان داده‌اند که در غلظت‌های بالای آمونیاک ضریب تبدیل خوراک نیز افزایش می‌یابد.
غلظت بالای آمونیاک بستر
غلظت بالای NH3 در سالن مرغداری باعث کاهش سرعت رشد، راندمان تغذیه ضعیف، آسیب به سیستم تنفسی، سرکوب سیستم ایمنی و آسیب به شبکیه می شود. تبخیر آمونیاک همچنین منجر به انتشار گازهای بد و از بین رفتن ارزش بستر طیور بعنوان کود بعلت از بین رفتن نیتروژن می شود. به دلیل این تأثیرات منفی از تبخیر NH3 ، شیوه های مدیریت خوب بستر برای یک پرورش موفق مهم هستند.
درمان بستر
به دلیل فراوانی اوره در بستر ، محیط ایده آل برای میکروارگانیسم های تولیدکننده آمونیاک در دسترس است. درک شرایطی که در فعالیت این ارگانیسم ها تأثیر می گذارد می تواند به ما کمک کند تا راهکارهای مدیریت بسترها را برای جلوگیری یا کاهش مقدار نیتروژن موجود در بسترها در سالن مرغداری بسازیم. به طور کلی ، نحوه عملکرد مدیریت بستر کاهش pH و در نتیجه مهار اقدامات میکروب های تولید کننده NH3 است مواد استفاده شده برای بهبود کیفیت بستر؛ آلومینیوم سولفات (آلوم) ، بیسولفات سدیم و اسید سولفوریک بوده.
نتایج حاصل از آزمایشات موجود در این زمینه نشان داده است که مرغ گوشتی که در مرغداری های تحت درمان با این محصولات رشد می کند سنگین تر بوده ، از تبدیل خوراک بهتر و مرگ و میر کمتری نسبت به پرندگان رشد یافته در سالن های مدیریت نشده برخوردار است. و همچنین به دلیل نیاز کمتر به تهویه، مصرف انرژی در طول زمستان در خانه های تحت درمان کمتر بود. یکی دیگر از نتایج مثبت مشاهده شده با این درمان های بستر اسیدی ، کاهش عوامل بیماری زایی مانند کامپیلوباکتر و سالمونلا در بستر و لاشه های پرنده است.
