تمام طیور گوشتی و تخم گذار در دوران پرورش نیاز به واکسن دارند. واکسن از درگیری طیور با بیماری های مهلک و خطرناک که درصد تلفات را زیاد می کند پیشگیری کرده وعلاوه بر حفظ سلامت طیور ضررهای اقتصادی ناشی از درگیری گله با بیماری را کاهش می دهد. این مقاله به منظور کمک به پرسنل فارم در استفاده و تجویز واکسن های طیور تهیه شده و به عنوان یک مرجع برای اجرای روند استاندارد واکسیناسیون با هدف بهبود کارایی واکسیناسیون و در نتیجه دستیابی به بهترین عملکرد گله مورد پرورش در اختیار تولیدکنندگان محترم قرار می گیرد.
چرا گله خود را واکسیناسیون می کنیم؟
واکسیناسیون صحیح همواره به عنوان یکی از اجزای اساسی یک برنامه مدیریتی موفق در گله های طیور مورد توجه بوده است. برنامه های پیشگیری کننده موثر نظیر ایمن سازی گله سالیانه صد ها میلیون پرنده را در سراسر جهان در برابر بسیاری از بیماری های واگیردار و کشنده محافظت نموده و باعث بهبود وضعیت سلامت گله و کارایی تولید آن شده است.
ایمن سازی طیور در برابرعوامل بیماری زا نمی تواند تبعات عدم رعایت اصول امنیت زیستی (بیوسکوریتی) و بهداشتی را پوشش دهد. بنابراین اجرای برنامه های واکسیناسیون در گله هایی که در شرایط ضعیف بهداشتی و مدیریتی هستند، نمی تواند به طول کامل امنیت ایجاد نماید.
هدف اصلی از ایمن سازی هر گله ای، کاهش سطح درگیری های بالینی و دستیابی به بهترین عملکرد می باشد. برخی واکسن هایی که در طیور مصرف می شوند، ممکن است بر سلامت انسان نیز تاثیر گذار باشند (نظیر واکسن های سالمونلا). در گله های مادر، هدف این است که علاوه بر موارد فوق به اهداف زیر نیز دست یابیم:
۱- محافظت از پرنده در برابر بیماری های خاص
۲- محافظت از نتاج پرنده در برابر بیماری هایی که به صورت عمودی (از مادر به جنین) منتقل می‌شوند.
۳- انتقال ایمنی غیر فعال به نتاج
واکسن ها چگونه عمل می‌کنند؟
واکسن های طیور محصولات بیولوژیکی هستند که منجر به بروز پاسخ ایمنی در برابر عوامل بیماری زای خاص می‌شوند. بسته به نوع واکسن، روش های تجویز متعدد و متنوع است. در این مقاله تمامی این روش ها بررسی نموده‌ایم. بسته به نوع آنتی‌ژن (عامل بیمازی زا) موجود در واکسن، سیستم ایمنی پرنده در برابر آن واکنش نشان داده و ایجاد یک پاسخ «خاطره» از طرف آنتی بادی ها و سلول های ایمنی می‌کند. هرچه پرنده بیشتر در معرض آن عامل بیماری زا (آنتی‌ژن) قرار گیرد پاسخ ایمنی آنتی بادی تولیدی بر علیه آن عامل بیشتر و قوی تر و در نتیجه ایمنی ایجاد شده بهتر و موثرتر خواهد بود. به همین علت اکثر گله ها را در برابر یک بیماری واحد چندین بار واکسینه می‌کنند، با این هدف که پاسخ سیستم ایمنی را به حداکثر ممکن برسانند.
واکسن ها و واکسیناسیون
واکسن ها در طیور معمولاً به سه صورت ارائه می‌شوند: واکسن های تخفیف حدت یافته (زنده)، واکسن های غیر فعال (کشته) و واکسن های نو ترکیب.
واکسن های زنده دسته ای از واکسن ها هستند که از نظر طبیعی یا ژنتیکی به فرم های خفیف تر سویه های بیماری زای موجود در فارم تغییر یافته‌اند.
واکسن های غیر فعال شامل ویروس ها یا باکتری هایی هستند که در طی پروسه تولید غیر فعال شده و معمولاً برای تجویز به صورت تزریقی طراحی و محاسبه شده‌اند.
واکسن های نو ترکیب با استفاده از ویروس یا باکتری زنده به عنوان حامل برای انتقال ژن ناقل آنتی ژن محافظت کننده یک عامل بیماری زای دوم که امنیت برای آن، مورد نظر است، ساخته می‌شود.
واکسن های زنده و غیر فعال در جدول زیر مقایسه شده‌اند:
| واکسن کشته شده | واکسن زنده | مزایای واکسن |
| بلی | بلی | امنیت |
| گران تر | بلی | مقرون به صرفه |
| بایستی هر پرنده به صورت انفرادی تزریق شود | بلی | امکان استفاده در حجم وسیع |
| خیر (دو هفته پس از تجویز) | بلی | شروع بلافاصله ایمن زدایی |
| بلی | خیر | دوام ایمنی زایی |
| بلی | بلی | امکان ترکیب چند عامل بیماری زا در یک واکسن |
| کم | بلی | تداخل با ایمنی مادری منتقل شده به جوجه |
تمام انواع واکسن
- واکسن ها بایستی در مجاورت کیسه یخ و در جعبه هایی با قابلیت حفظ سرما حمل و نقل شوند.
- چنانچه واکسن ها گرم شوند و در حالت گرم وارد سالن شوند، بایستی بلافاصله با مسئول فنی تولید یا پخش واکسن تماس گرفت و وی را در جریان شرایط قرار دهید.
- دمای نگهداری واکسن بین ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد می باشد.
- از یخ زدن و در معرض گرما یا نور شدید قرار گرفتن واکسن اجتناب ورزید.
واکسن های زنده
- به منظور حفظ دما در شرایط ثابت، این دسته از واکسن ها را در فلاسک های حاوی کیسه یخ به فارم منتقل نمایید.
- واکسن را درست قبل از تجویز با حلال مخلوط نمایید.
واکسن های غیر فعال
- ۲۴ ساعت قبل از تجویز، ویال های واکسن را در دمای محیط نگهدارید. برای گرم کردن ویال ها می توانید آنها را در آب گرم بگذارید. (دقت کنید که بیش از ۵ ساعت در آب بیشتر از ۳۷.۷ درجه سانتیگراد قرار ندهید)
- در زمان انتقال به مزرعه، بطری های واکسن را در معرض نور مستقیم آفتاب نگذارید.
- قبل از تجویز بطری های واکسن را به آرامی تکان دهید.
- واکسن های غیر فعال بیش از سایر انواع واکسن نسبت به تغییرات دمایی و شرایط مدیریتی نامساعد حساس هستند. این واکسن ها معمولاً به صورت امولسیون بوده و مدیریت و حمل و نقل نادرست این ها باعث تخریب این محلول های پایدار خواهد شد.
- به منظور آزمایش سالم بودن امولسیون این واکسن ها، بطری حاوی واکسن را با شدت و به مدت دو دقیقه تکان دهید. سپس بگذارید که ۵ دقیقه در جای ثابت بماند. چنانچه ذرات معلق از بخش محلول واکسن جدا باقی بماند، نباید از آن بطری واکسن استفاده نموده و لازم به ذکر است که با تولیدکننده تماس گرفته شود.
واکسیناسیون در جوجه کشی
جوجه کشی محلی است که در آن می توان شمار زیادی جوجه را به طور موثر و مطابق اصول پیشنهادی واکسینه کرد. به همین علت است که اکثر واکسیناسیون ها در این مرحله از زندگی جوجه ها صورت می پذیرد.
واکسیناسیون داخل تخم مرغ
یکی از فنونی که در سال های اخیر منجر به افزایش واکسیناسیون در جوجه کشی شده است، تکنیک تجویز واکسن داخل تخم مرغ می باشد. این روش که بیشتر برای واکسیناسیون مارک صورت می پذیرد، معمولاً در زمان انتقال تخم مرغ ها از ستر به هچر صورت می پذیرد. روش کار و اصول اجرای این روش از واکسیناسون بایستی با بالاترین سطح بهداشت و دقت کافی انجام شود چرا که واکسن باید در نقطه معینی از تخم مرغ تزریق گردد. به منظور دستیابی به بهترین نتایج از واکسیناسیون، بهتر است که تزریق بین روزهای ۱۸ و ۱۹ انکوباسیون، یا از طریق مایع آمنیوتیک و یا داخل جنینی صورت پذیرد.
چنانچه اصول پیشنهادی در این واکسیناسیون، نظیر زمان تجویز، محل تجویز، نحوه مخلوط نمودن واکسن، رعایت بهداشت ماشین های ستر، هچر و اصول مدیریتی جوجه کشی رعایت شود، ثابت شده که این روش واکسیناسیون به عنوان روشی کار آمد و مناسب شناخته شده است.
در چند سال اخیر، این روش واکسیناسیون را در مورد سایر واکسن ها، نظیر واکسن های زنده یا نو ترکیب نیز به کار برده اند و تلاش برای بسط این دامنه برای سایر واکسن های ویروسی، باکتریایی و کوکسیدیایی نیز ادامه دارد.
